تاریخ ندانیم، هویت نمی دانیم

تاریخ ندانیم، هویت نمی دانیم به گزارش عطر و تن، اصفهان وقتی که تاریخ را ندانیم هویت را نمی دانیم و تا وقتی که هویت را ندانیم برای یکدیگر ناشناخته هستیم. زبان فارسی، آداب و رسوم و سنت ما، همگی بخشی از این هویت هستند و نباید اجازه دهیم که نام ایران، هویت ایرانی و اتحاد اقوام از بین برود. همه ما به وسیله زبان فارسی به یکدیگر پیوند خورده ایم که بخش مهمی از فرهنگ و تمدن ما است و در طول تاریخ دستخوش تغییر نشده است.



این جمله ها به محتوای یکی دیگر از سلسله نشست های فصل سخن اشاره دارد که سه شنبه (۲۷ تیرماه) در کتاب فروشی اردیبهشت جهاد دانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد و کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» نوشته «مهدی کیوانی» مورد بررسی و گفتگو قرار گرفت.

در ابتدای این نشست مهدی کیوانی، تاریخ پژوه و اصفهان ‍ شناس ضمن اشاره به این که ما تاریخ نداریم، بلکه ادبیات داریم و تاریخ ما در ادبیات مستتر است، اظهار داشت: دلیل این که من پرداختن به دوره صفویه را انتخاب کردم اینست که بشدت به هویت ایرانی پایبندم و ایدئولوژی من خوشبختی ایران است. لازم به ذکر است که منظور از هویت، هویت جدید است که از زمان صفویه وارد شد و بعدها موانعی پیدا می شود که هویت را از ما غصب می کنند. خوشبختانه امروزه نسل جوانِ ما به دنبال هویت خود می گردد و اکثراً در رابطه با این هویت از من بعنوان یک معلم تاریخ، سوال می پرسند.

او افزود: دوره صفویه آغاز تاریخ جدید ما است، اما به دلایلی تاریخ ما تاریخ جدید نشد و تاریخ معاصر باقی ماند.



مانیفست تاریخ اندیشی آقای کیوان

در ادامه ابوالحسن فیاض انوش، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه جلد اول کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» شامل یک بخش مقدماتی است و مخصوصاً بخش دیباچه‌ی آن که مقدمه ای بر فلسفه تاریخ ایران است، اهمیت بسیاری دارد، افزود: به عقیده من بخش سوم از فصل اول این کتاب که در رابطه با شکل گیری طبقه متوسط عهد صفوی است، مساله اصلی تحقیق آقای کیوان است و عنوان روشنگرترِ آن می تواند بررسی تاریخی موانع شکل گیری طبقه متوسط در ایران باشد. برخلاف این که عنوان کتاب به صفویه بسنده کرده است، اما آقای کیوان در این کتاب از دوران پیش از اسلام و دوره های مقدم بر صفویه هم اشاره های زیادی داشته است.

او افزود: همینطور برخلاف کتاب های معمول که گزارشی از حوادث تاریخی عرضه می دهند، کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» بر رویکرد تاریخ فکر و اندیشه، اعتنایی دارد. به این معنا که وقتی قدم به قدم با کتاب جلو می روید، می بینید که نویسنده به دنبال این بوده که چگونه فکر، اخلاق و منش ایرانی با یکی از مقولات اصلیِ تمدن در زندگی اجتماعی و زندگی اقتصادی تعامل می کرد و هم چنین اشاره می کند که اقتصاد و اصناف و پیشه وران دست مایه ای برای ورود به مباحث اجتماعی و نتیجه گیری بوده است.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: نکته جالبِ کتاب اینست که یک فاصله نسبی از تاریخ نگاری اروپامحور در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» دیده می شود. خیلی از مورخین معاصرِ ما وقتی خواستند تاریخ را ساختاربندی کنند ریشه های ذهنی و نظریه پردازی های آنها تقریبا از تاریخ نگاری اروپایی عاریه گرفته شده است، ولی آقای کیوان از این فضا فاصله گرفتند و میتوان احساس کرد که یک مورخ ایرانی درحال صحبت کردن است.

فیاض انوش دانشگاه اظهار داشت: آن چیزی که سبب جذابیت کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» شده، اینست که دکتر کیوانی پس از عمری تاریخ اندیشی و تدریس تاریخ، در فضایی قرار گرفته اند که فارغ از مباحث در دوران تحصیل خود، به اصطلاح خودشان شهود تاریخی را مطرح کرده اند. شهود تاریخی به این معنا است که اگر شرایط تاریخی ایران را با گوشت و پوست خود درک کرده و متون را خوانده باشید پس از مدتی فضایی برای شما شکل می گیرد و یک روشنگری نسبت به جامعه خودتان به شما داده می شود.

وی اظهار نمود: لزوم این کتاب، پرداختن به فهم تحولات تاریخ ایران در بستر یک نظریه بومی است. این کتاب مبتنی بر یک رویکرد ملیِ معطوف به مسائل و نیازهای جامعه ایرانی است و نویسنده برای مخاطب خود که من و شما و نسل معاصر پیش از ما هستیم، مسائل این کتاب را مطرح می کند و از گرده برداری و فلسفه و نظریه های تاریخیِ بیگانه مانند مارکسیستی و لیبرالیستی پرهیز کرده است. به عقیده من دیباچه و فصل اول کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» را میتوان مانیفست تاریخ اندیشی آقای کیوان نام برد. این تلاشِ او که نظریه ای معطوف به معرفی ساختارِ ۵ گانه فرهنگ و تاریخ ایران را عرضه می کند پرارزش و درخور تغییر است و این وظیفه ای است که هر تاریخ دانی باید خویش را موظف به عرضه آن کند.



تعاملِ ما با تاریخ، هویتِ ما را می سازد

فیاض انوش با اشاره به اینکه تاریخ بعنوان یک رشته تخصصی جذابیتی ندارد، خاطرنشان کرد: تاریخ وقتی پرارزش می شود که با اندیشه و فلسفه و آن چه اسم آنرا وجدان جمعی و اخلاقی می گذاریم، گره بخورد که در این صورت وقتی تاریخ می خوانیم احساس می نماییم که مقرر است هویت خویش را بشناسیم و آخرین مرحله ای که روی این هویت، مُهر تثبیت شده می خورد، دوره صفویه است.

او تصریح کرد: سرزمین ایران، ساختار حکومتی ما، آداب و سنت، زبان فارسی و مذهب تشیع، همگی بخشی از هویت ما هستند که به گفته‌ی آقای کیوان، تشیّع بخش انکارناپذیر آن است. اگر می خواهید تاریخ ایران را بشناسید نمی توانید بگویید جامعه مسلمان، بلکه باید بگویید جامعه شیعه؛ و این مورد نشان داده است که تعاملِ ما با تاریخ است که هویتِ ما را می سازد. به نظر من اصلی ترین تمرکز آقای کیوان در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» روی بازیابی هویت ایرانی است که نوعی خود انتقادی هم در آن وجود دارد.

این استاد دانشگاه بیان نمود: در صفحه ۳۶۵ این کتاب نوشته شده که «تاریخ ایران تاریخ تحول نیست؛ تاریخ تکرار است». ما در اینجا ابتدا باید دو کلیدواژه «تحول» و «تکرار» را بشناسیم. همه‌ی تاریخ از جنبه ای تکرار است، ولی نظر دکتر کیوان، از یک فضایی به فضای دیگر رفتن است. هیچ مسیر ثابت و از پیش تعیین شده ای برای تاریخ وجود ندارد و ما نمی توانیم بگوییم بشریت به یک مسیری واردشده و باید نهایتا به یک جای مشخص برسد، ولی فیلسوفان تاریخ مثل مارکس، به واسطه این که حس می کنند بر تاریخ مسلط هستند چنین نظری دارند.

فیاض انوش اظهار نمود: آنجایی که هویت ما را می سازد اینست که فرصت ها را غنیمت بشماریم تا به سمت بهترین، کم هزینه ترین و پربهره ترین الگو برای ساختن تاریخ باشیم. به نظر من تاریخِ ما تحول پیدا نکرده است و ازلحاظ زیستِ اقتصادی و ابزارآلات، گرفتار تحول چندانی نشده ایم، ولی ما ازلحاظ اندیشه، بسیار پرتحول بوده ایم و حتی سبک و زبان شاعران ما هم متحول شده است.

او همینطور اشاره کرد: اگر قرار شد کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» تجدید چاپ شود به نظر من باید ویرایش مجدد انجام شده و چند اشکال جدی در حوزه ارجاع دادن ها در آن وجود دارد.



تاریخ جدا از سیاست است

در ادامه این نشست مهدی کیوانی با اشاره به اینکه ما تا وقتی که تاریخ را ندانیم هویت را نمی دانیم و تا وقتی که هویت را ندانیم برای یکدیگر ناشناخته هستیم، بیان نمود: برای مثال منبع فکری ما تا سال ۱۳۴۱ و ۴۲ گنادی زیوگانوف بود و این خیلی بد است که از یک نظریه استفاده نماییم که در ارتباط با یک جامعه عقب افتاده است و تاریخ روسیه را روی تاریخ ایران پیاده نماییم. درحالی که ساختار ۵ گانه فرهنگ و تاریخ ایران شامل شهود، زبان فارسی، نظام سیاسیِ حاکم، آداب و سنن و جغرافیای ایران بین جیحون و فرات است که این ۵ مورد در زمان صفویه در دسترس قرار گرفت. من هم در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» به دنبال شهود بودم.

او اضافه کرد: ما در جهان، حضوری خارج از زبان فارسی نداریم و متأسفانه هم اکنون زبان فارسی ما هم در بدترین شرایط خود به سر می برد و پر از الفاظ و تعاریف بی معنا و بی سروته است. از زمان صفویه به بعد علت میزان ما اروپا بود و پیش از صفویه میزان ما شرق بود و توانستیم روی آن تاثیر بگذاریم و همه ازنظر فرهنگی چه در زمان اسکندر چه در دوران تسلط اعراب و چه ترکان، زیر نظر ما بودند.

نویسنده کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» ضمن اشاره به این که ما در زبان فارسی پرورش پیدا کرده ایم، تصریح کرد: من وقتی تاریخ را دیدم که سیاست را کنار گذاشتم و زمانی آنرا بهتر فهمیدم که ریاضی را فهمیدم. تاریخ جدا از سیاست است و نظام سیاسیِ حاکم ما نظام فرحی است.

این تاریخ پژوه افزود: ما یک قوم هستیم که باهم متحد شده ایم و ترک، رومی و عرب هم نداریم، همه ما به وسیله زبان فارسی و آن نظام حاکم سیاسی و مذهب مهدوی به یکدیگر پیوند خورده ایم. دلیل ماندگاری و پایداری ما رواداری و بخشایش و گذشت است، دلیل آن تصوف ما است؛ برای مثال تخت جمشید تجلی همکاری بین ایران و دشمن سرسخت آن یعنی یونان است. بین سنت و مدرنیته جنگ وجود ندارد، بلکه مدرنیته تداوم سنت است و خرافه با سنت کاری ندارد، درحالی که اتفاقاً در مدرنیته، خرافه بسیار وجود دارد.



ققنوس را دست کم نگیرید

او خاطرنشان کرد: من فکر می کنم که تاریخ جدید ما زمان صفویه است، ولی علت آن، هم زمانیِ صفویه با اروپایی است که به سرعت پیش می رود. ایران زمان صفویه در چنگ اروپا است و ما در آن زمان به دارالفکر نیاز داشتیم، نه دارالفنون. متأسفانه ما از آن زمان عقب افتادگی را حس می نماییم.

این اصفهان شناس با اشاره به اینکه یکی از افتخارات ما اینست که زبان فارسی، پس از اسلام اقتدار داشته است، ولی خط و زبان انگلیسی ها هر ۱۰۰ سال یک مرتبه تغییر یافته است، اضافه کرد: علت این که من دوران صفویه را دنبال کردم این بود که احساس کردم ما از آن زمان احساس عقب افتادگی کردیم. دولت صفویه چند مساله دارد؛ در آن زمان نظامِ ما در دست قزلباش است که عده ای فراریِ ضد خلافت عثمانی هستند و اموال ایرانی برای آنها غنیمت است.

کیوانی با اشاره به اینکه ۸۰ درصد کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه وری در عهد صفوی» در ارتباط با منابع فرنگی است، اظهار نمود: من فقط روی طبقه متوسط تمرکز می کنم، چونکه معتقدم تا وقتی که طبقه متوسط در یک جامعه تشکیل نشود، آن جامعه تکان نمی خورد. طبقه اول، فئودال یا اشراف و طبقه دیگر هم شامل نیازمندان است. طبقه متوسط یا بورژوا تولید ثروت کرده، با اعیان مبادله کردند و منجر به انقلاب اقتصادی شدند. ساعتهای شبانه روز این طبقه شامل ۸ ساعت کار، ۸ ساعت استراحت و ۸ ساعت کار فرهنگی مثل موسیقی، تئاتر و سینما است.

او افزود: طبقه متوسط در دوران صفویه برای نخستین بار زیر سایه ابریشم است، درحالی که باید زیر سایه نفت تشکیل می شد که نشد. امکانات طبقه متوسط در دوران صفویه وجود داشت، ولی ماده خام خارج شد و نساج ایرانی بیکار شده و نه تنها طبقه متوسط، بلکه طبقه سوم هم به تدریج تحلیل رفت. ازاین رو وجودِ طبقه متوسط به خاطر استبداد شاهی بود و بخشی از تجارت در اختیار دربار قرار گرفت که ارامنه حاصل آن تجارت هستند؛ بخشی از تجارت ما دست ارامنه و قسمتی دیگر در دست استبداد شاهی بود و این ها مانعی شد که طبقه متوسط نتواند در ایران رشد کند؛ ضمن این که میدان نقش جهان هم حاصل طبقه متوسط است.



کیوان با تاکید بر این که تاریخ با باور مردم و نه درستی و غلطیِ آن سروکار دارد، اظهار داشت: آخرین افرادی که درد هویت دارند من و شاگردانم هستیم؛ درد من درد هویت است. ما مایه آنرا داریم، ولی از آن بد استفاده می نماییم. تاریخ ما هزارتو و یک سنگ تیپاخورده است که از بالای سرازیری به پایین آمده و هرکس یک لگد به آن زده است. ما می خواهیم این سنگ را بالا بکشیم و هم اکنون خیلی از موانع را پشت سر گذاشته ایم.

این اصفهان شناس خاطرنشان کرد: نادرشاه حقارتی که افغان ها برای ما بوجود آورده بودند را از بین برد و تا دهلی به دنبال افغان ها رفت و باردیگر ققنوس ایران زنده شد. سابقه هیچ ملتی به اندازه تاریخ ایران با این همه درد و رنج همراه نیست. ققنوس را دست کم نگیرید. ما نمی گذاریم نام ایران، هویت ایرانی و اتحاد اقوام از بین برود و علت این اتحاد هم زبان فارسی است.





منبع:

1402/04/29
11:39:00
5.0 / 5
344
تگهای خبر: احساس , ادبیات , رشد , زندگی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۳ بعلاوه ۳
عطر و تن
atrotan.ir - حقوق مادی و معنوی سایت عطر و تن محفوظ است

عطر و تن

عطر و اودکلن و لباس مردانه و لباس زنانه