چرا داستان به ۱۵ خرداد نپرداخته است؟
عطر و تن: ابراهیم حسن بیگی می گوید در داستان و رمان به 15 خرداد و انقلاب كمتر پرداخته شده كه شاید به خاطر این است كه انقلاب در سایه جنگ قرار گرفته است. علی اكبر والایی هم معتقد می باشد به این مساله به خاطر حمایت نكردن پرداخته نشده و تا زمانی كه نگاه مان به موضوعات این چینی مناسبتی باشد آفرینش ادبی به وجود نمی آید. اما شهریار عباسی معتقد می باشد شاید هنرمند و داستان نویس برای پرداختن به موضوعاتی كه توجه زیاد و نگاه رسمی درباره آنها وجود دارد مقاومت دارند.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، قیام پانزدهم خردادماه همچون وقایع تاریخ انقلاب است؛ در این روز مردم در تهران و قم در واكنش به دستگیری امام خمینی (ره) كه به سبب انتقاد از لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید محمدرضا پهلوی بازداشت شده بود، به اعتراض های گسترده ای دست زدند كه این اعتراض ها سركوب شد و رنگ خون گرفت.
ایسنا درباره بازتاب واقعه پانزدهم خرداد در ادبیات داستانی - كه بنظر می رسد نمود چندانی نداشته است - با برخی از داستان نویسان گفت و گو كرده كه به دنبال می آید.
جای تعجب ندارد
ابراهیم حسن بیگی - داستان نویس - با بیان این كه بسیار كم به واقعه ۱۵ خرداد پرداخته شده است، می گوید: شاید این مساله به این مسئله برمی گردد كه ما درباره خودِ انقلاب رمان و داستان كم داریم. یكی از زمینه های انقلاب نیز واقعه ۱۵ خرداد است، پس جای تعجب ندارد كه به این مساله كم پرداخته شده است.
او می افزاید: ۱۵ خرداد یك جنبش انقلابی خاص است كه می توانست بیشتر و بهتر به آن پرداخته شود. درباره این كه چرا تابحال به این مساله پرداخته نشده است، نمی توان محكم و دقیق دلیلی را گفت؛ یا نویسنده ها فرصت نكرده اند درباره آن بنویسند، یا همان تحلیل همیشگی كه می گوید هشت سال دفاع مقدس و حوادث پس از آن مجال این را كه به انقلاب و حوادث قبل از آن همچون ۱۵ خرداد بپردازیم، نداد. شاید یكی از این دلیلهای این باشد اما منطق كافی برای ننوشتن نیست.
حسن بیگی در ادامه بیان می كند: به نظرم در این سال ها نشاط و شادابی لازم را برای خلق ادبیات نداریم كه به این موضوعات پرداخته شود؛ بحث هزینه ها، اشتغال های غیرنویسندگی برای نویسنده ها، و شرایط نامطلوب نشر و كاغذ كه به اوج خود رسیده و از همه مهم تر بی رغبتی مردم به خواندن است. وقتی كتابی خریداری نمی گردد ادبیات از شادابی می افتد و باری درهرصورت می شود.
قرائت رسمی، نویسنده ها را پس می زند
شهریار عباسی - داستان نویس - نیز می گوید: اتفاق های مهم سیاسی و اجتماعی بر ادبیات تأثیر می گذارد، همانطور كه ادبیات بر شكل گیری این حوادث تأثیر دارد یا دست كم ادبیات یكی از دلیلهای تكمیلی حوادث سیاسی و اجتماعی است. انقلاب اسلامی و شروع آنرا از هر مقطعی كه بپذیریم بر شیوه زیست ما و ادبیات تأثیر گذاشته است.
او با بیان این كه در ادبیات رسمی كشور به اتفاق ۱۵ خرداد پرداخته شده است، درباره رغبت كم نویسنده ها به موضوعاتی از این قبیل اظهار می كند: شاید یكی از مقاوت هایی كه هنرمندان و داستان نویسان در مقابل بعضی از وقایع تاریخی دارند، توجه بیش از حد به این وقایع است كه هنرمند را پس می زند. این مساله فقط درباره ۱۵ خرداد هم نیست و شاید درباه اتفاق های دیگر مانند ادبیات انقلاب و جنگ هم همین طور باشد. انگار كه این موضوعات در اختیار یك حوزه رسمی قرار می گیرد و از سویی این نهادهای رسمی هم مایلند این موضوعات را در قبضه خود قرار دهند و فقط یك سری قرائت رسمی از آنها رایج شود؛ در صورتیكه كارِ هنرمند این است كه نگاه رسمی را بشكند و به نگاه تازه تر و حتی مخالف با آن برسد.
عباسی با اشاره به بخشنامه «نظارت بر تولید و نشر آثار ادبی و تاریخی دفاع مقدس» كه به امضای محمد باقری، رئیس ستاد كل نیروهای مسلح، رسیده است، خاطرنشان می كند: این مساله برای كسانی كه نگاه متفاوتی به ادبیات جنگ دارند خطرناك است؛ این كه ادبیات از یك كانال رسمی نظامی عرضه گردد، نویسنده هایی را كه با نگاه متفاوت درباره جنگ كار كرده اند سرخورده می كند. البته نگاه و قرائت نظامی هم قابل احترام است، اما باید متوجه باشند كه اگر من نگاه خاصی به این ماجرا دارم لزوما به معنای مخالفت نیست. به گمانم زمانی كه حاكمیت بر نقاط حساس سیاسی و اجتماعی دست می گذارد و قرائت رسمی و مشخص خاصی دارد، نمی توان كار كرد؛ مثلا چه كاری می توان برای ۱۵ خرداد انجام داد؟ كار مستند بحث دیگری است اما چه كار هنری ای می توان انجام داد كه قابل انتشار باشد؟ اگر حاكمیت مایل است به حوادث اجتماعی و تاریخی پرداخته شود باید دستش را كنار بكشد و این فضا را در اختیار هنرمندان قرار دهد كه آنها بتواند قرائت خودرا از این اتفاق داشته باشند و آثار هنری خلق كنند.
نویسنده رمان «بازیگوش» درباره تأثیر ادبیات بر شكل گیری واقعه ۱۵ خرداد اظهار می كند: پیشینه انقلاب اسلامی به صورتی به دوران مشروطه بازمی گردد. ادبیات معاصر ما هم از مشروطه آغاز می شود. در دهه ۳۰ و ۴۰ روشنفكران خصوصاً روشنفكران با نگاه چپ به تأثیر ادبیات بر تحولات اجتماعی توجه داشتند و رمان ها و داستان ها در این دوره رنگ و بوی سیاسی دارد و كمتر مذهبی و بیشتر چپ ماركسیستی است. نویسنده ها در این دوره بطور قطع بر تأثیر ادبیات بر تحرك جامعه كه منجر به انقلاب می شود، آگاه بودند. بخشی آگاهانه تلاش كردند بوسیله ادبیات توده های مردم را تهییج كنند بدین سبب می توان گفت ادبیات بر اتفاق ۱۵ خرداد تأثیر داشته است. البته این را هم بگویم كه الان با گذشت سال ها ما میان نیروهای مخالف رژیم پهلوی جدایی می بینیم؛ آن چه در آن زمان مطرح بود مبارزه با استبداد شاهنشاهی بود.
نبودِ حمایت
همین طور علی اكبر والایی - داستان نویس - در این زمینه می گوید: به نظرم نویسنده ها كمتر سراغ واقعه ۱۵ خرداد نرفته اند بلكه به اقتضای كاری كه نوشته اند از این مساله استفاده و به این برهه تاریخی اشاره كرده اند.
او درباره این كه چرا به صورت مستقل به این مساله پرداخته نشده است، بیان می كند: این مساله به حمایت نهادهای مرتبط بستگی دارد؛ این كه از اثر فاخر حمایت بكنند یا نه. اگر در این بخش نگاه كنید كمتر مرجع و نهادی به صورت مستقیم این مساله را تحت پوشش قرار داده است و به نویسنده ها سفارش نداده اند كه نویسنده درباره این مساله قلم فرسایی كند. می توان گفت به صورت مستقل كمتر به این مساله پرداخته شده است اما نویسنده هایی كه كتابی درباره سوژه تاریخی دارند به اقتضای اثرشان از این واقعه بهره برده اند.
والایی خاطرنشان می كند: پرداختن به صورت مستقیم به واقعه تاریخی نیازمند پشتیبانی از تولید آثار تاریخی است؛ سوژه باید به نویسنده پیشنهاد می شد و از او خواسته می شد تا درباره آن بنویسد، اما این اتفاق نیفتاده است. سفارشی نوشتن الزاما به این معنا نیست كه به سوژه تاریخی بپردازند. سفارش اثر الزاما به این معنا نیست كه تعیین كنند اثر چگونه خلق شود بلكه خلق اثر، زاویه نگاه و چگونه نوشتن به عهده نویسنده است. تابحال حمایت و پیشنهاد نشده و اگر هم بوده بسیار كم بوده است كه به چشم نمی آید.
او می گوید: تا زمانی كه مناسبتی به این حوزه نگاه شود اتفاقی در عرصه نشر و تولید ادبی و رمان به معنای واقعی كلمه نخواهد افتاد.
منبع: عطر و تن
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب