در نشست فروغ؛ از زن تا اجتماع مطرح شد
بت سازی و نگاه حذفی در برخورد با فروغ
عطر و تن: در نشست «فروغ؛ از زن تا اجتماع»، بت سازی و نگاه حذفی، دو رویكرد اصلی در برخورد با این شاعر عنوان شد.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا بر مبنای خبر رسیده از انجمن اندیشه و قلم، هشتمین نشست از سلسله جلسات تخصصی «صد سال ادبیات ایران» كه هر ماه به همت گروه هنر این انجمن برگزار می شود، با هدف بررسی جایگاه و آثار فروغ فرخزاد با حضور دكتر پروین سلاجقه و ناصر صفاریان برگزار گردید.
در این نشست كه روز دوشنبه ۲۱ اسفند در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، مروری علمی و مستند به آثار و زندگی فروغ و تأثیر اجتماعی این شاعر صورت گرفت.
در ابتدای نشست، دكتر پروین سلاجقه درباره ساختار شعر فروغ صحبت كرد. او سه دفتر نخست شعر فروغ، دیوار، اسیر و عصیان را با نگاهی ادبی بررسی كرد و درباره دفتر نخست اظهار داشت: دفتر اول فروغ كه آیینه عشق شكست خورده اوست، ندای درد، تأسف و حسرت است و عموما حدیث نفس و گزارش حالات شخصی اوست اما حكایت تولد زن شاعری متفاوت و بی نظیر. دفتر دوم كمتر شخصی و تكامل یافته تر است.
او درباره آثار فروغ اظهار نمود: در مجموعه دیوار كلام راوی قاطع تر و شكل یافته تر است و درد را در لایه های عمیق تری می بیند و از ذهن یك راوی جوان فاصله می گیرد، در عین اینكه جرقه هایی از شادی را هم در این مجموعه می بینیم و افق های روشن تری در شعر مشاهده می گردد. همینطور پرسش هایی كه مطرح می كند شعر را به سمت یك زندگی تازه می برد.
سلاجقه در انتها بخش اول صحبت های خودش بیان كرد: ما حتی اگر دو مجموعه آخر فروغ یعنی ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد و تولدی دیگر را هم نداشتیم همین سه مجموعه یعنی دیوار و عصیان و اسیر آن قدر بن مایه خوبی دارند كه در ادبیات معاصر ایران تأثیرگذار بودند.
در ادامه نشست، ناصر صفاریان در پاسخ سؤال احمدرضا توجهی كارشناس برنامه تاریخی از شروع فیلم سازی و مستندسازی در ایران عرضه داد و درباره ورود فروغ به عرصه فیلم سازی و استعداد وی چنین اظهار داشت: فروغ ابتدا بعنوان منشی جذب شركت فیلمسازی ابراهیم گلستان شد، اما چند هفته بعد پیشرفت كرد. او هم از منافع همراهی با گلستان بهره برد و هم از زیان هایش.
وی همینطور درباره فروغ افزود: فروغ فرخزاد تدوینگر خوبی است، در نوشتن گفتار متن و دوبله هم دستی دارد، در نمایش پری صابری بازی می كند و در ترجمه دایره گچی قفقازی با سمندریان همكاری می كند.
این مستندساز در بیان نظراتی درباره آثار فروغ اظهار داشت: رضا براهنی می گوید فروغ نخستین كسی است كه از شعرش صدای زنانه به گوش می رسد.
صفاریان گذری به شعر فروغ داشت و اظهار نمود: شهرت فروغ با نخستین شعرش به نام گناه رخ می دهد كه در مجله روشنفكر چاپ و منجر به اعتراضات شدیدی شد.
او در ادامه اظهار داشت: فروغ در دوره رضاخان است كه جامعه به سمت سكولار شدن می رود و با این حال مورد انتقادات شدید قرار می گیرد. فروغ ماجرای ملی شدن نفت و كودتای ۲۸ مرداد و نهضت ۱۵ خرداد ۴۲ را می بیند. وی در شعر مرز پرگهر اصلاحات شش گانه معروف به انقلاب شاه و مردم را به تمسخر می گیرد و برای مجله مشكلاتی پیش می آید.
این مستندساز كه سه مستند درباره فروغ فرخزاد ساخته است، درباره تفكرات این شاعر در زمان زندگی اش بیان كرد: او یك شاعر چپ به حساب می آید نه شاعر هنر برای هنر. او كوشش كرد در جریان محاكمه عوامل ترور شاه در تخفیف مجازات آنها ایفای نقش كند. گرچه وی در اشعارش از ایدئولوژی سیاسی صحبت نكرده، ولی رویكرد اجتماعی دارد. مثلا وقتی متوجه می گردد مقرر است در اكران فیلم «خانه سیاه است» اشرف پهلوی حاضر شود، به این مراسم نمی رود.
بعد از صحبت های صفاریان نوبت مجدد به پروین سلاجقه رسید. وی در سخنانی اظهار داشت: فروغ نه تنها در شعر زنان ایران بلكه در جریان شعر معاصر ایران مهم و مطرح است و به هزاران دلیل همچون اعتبار زبان، تصویرسازی و صور خیال، گذار از هنجارهای بیانی و درونمایه متفاوت او نماینده تام شعر مدرن ایران است.
سلاجقه اظهار نمود: ما دو فروغ داریم: یكی صاحب دیوار و اسیر و دیگری صاحب مجموعه تولدی دیگر. در این مجموعه شاهد طغیان زبانی و برجسته سازی های زبانی هستیم. در این اثر عبور از من فردی به من انسانی و نگاه یك انسان آگاه به جهان را داریم و انسانی كه به گذشته خود می تازد.
این منتقد ادبی گذری به نگاه فلسفی در شعر فروغ داشت و آن را در تولدی دیگر مورد بررسی قرار داد و در ادامه اضافه كردد: در شعر فروغ فتحی داریم ضد انكار بخشی از وجود.
پروین سلاجقه به خصوصیت های شعری فروغ اشاره نمود و اظهار داشت: راوی شعر فروغ از جسم می گیرد و به روح می رسد. فروغ از سانسور ذهنی می تواند عبور كند و به آن رهایی كه در شعر می خواهد برسد كه این رهایی ها در وهله نخست همان سانسورهای ذهنی بودند كه از آنها گذر می كند و از تمامیت صحبت می كند.
او همینطور در مقایسه شعر فروغ و پروین بیان كرد: اگر از همین دریچه به شعر پروین اعتصامی نگاه نماییم این تمامیت را نمی بینیم و سراسر گویی انكار بودن، انكار زنانگی، انكار تن، انكار عاطفه و... را می بینیم. فروغ تأثیر فراوانی را از لحاظ زبانی و دیگر شاخصه های شعری بر شعر زنان ایران می گذارد.
پس از سلاجقه، ناصر صفاریان در پاسخ به پرسشی درباره تأثیرات فرهنگی كه فروغ در زندگی خودش گرفت، علاوه بر اشاره به خانواده دارای پتانسیل فروغ كه حافظ و سعدی و مولوی می خواند درباره سفر فروغ به اروپا بیان كرد: فروغ در نخستین سفرش به اروپا هم با اشعار شاعران اروپایی آشناتر می شود، هم سالن سینما می بیند، هم سیاهی لشكر فیلمی در ایتالیا می گردد و هم تجربه ای در دوبله پیدا می كند.
صفاریان همینطور این را كه فروغ برای پیشرفت به شخص یا نحله خاصی وابسته بوده است رد و اظهار نمود: وی در نامه سال ۴۰ خود می گوید من همواره مستقل بوده ام.
وی درباره تأثیرات فروغ از ابراهیم گلستان اشاره ای به اثر و بررسی شفیعی كدكنی كرد و اظهار داشت: تأثیر فروغ و ابراهیم گلستان دوسویه بود و شفیعی كدكنی معتقد می باشد آثار گلستان پس از آشنایی با فروغ شاعرانه تر شد.
در ادامه پروین سلاجقه در پاسخ به سؤال مجری برنامه در خصوص نگاه مردم و دولت ها به فروغ ابتدا به مسأله نامه های منتشرشده فروغ اشاره نمود و با انتقاد نسبت به این مورد اظهار داشت: جریان انتشار نامه های فروغ كار روزنامه های تجاری بود و متأسفانه جامعه روشنفكری هم درگیر مسائل پیش پا افتاده در این نامه ها شد.
او همینطور اظهار داشت: فروغ از بخشی از مردم ضربه خورد كه به من های وی نگاهی نازل داشتند.
وی در تكمیل این صحبت اشاره كرد: بعضی از مردم هم حامی او بودند. در دوره پهلوی اول و دوم برخورد سیاسی با شعر فروغ شده و چون به مشكلات اجتماعی اشاره می كند مورد غضب بوده است. هنوز با فروغ برخوردهای ممیزی ادامه دارد و درباره شعرها و آثار وی برخوردهای درستی صورت نمی گیرد.
ناصر صفاریان هم درباره نامه های فروغ فرخزاد اظهار داشت: نامه های هركسی بخشی از شخصیت او را مشخص می كند. این نامه ها از نظر فاخر بودن متن ارزش خاصی ندارد و محتوایش مهم است.
او همینطور در ادامه با گذاری بر موضوعات مطرح در نقد معاصر و ازدحام علاقه مندان به نظریه مرگ مؤلف اظهار نمود: در ازدحام علاقه مندان نظریه مرگ مؤلف، باید بدانیم نقد زندگینامه ای هم یك روش معمول است.
وی در ادامه درباره نگاه های رایج به شعر فروغ بیان كرد: مشكل برخی طرفداران فروغ نگاه اسطوره ای و بت كردن اوست كه نمی توانند نامه او را هضم كنند و صورت مسأله را پاك می كنند.
او اضافه كرد: برخی با تفكیك زندگی خصوصی و هنر، خودشان را جای دیگری می گذارند.
صفاریان همینطور از اینكه فقط نامه های یك طرف ماجرا پخش می گردد انتقاد و بیان كرد: هر نامه ای كه منتشر می گردد مالكیت مادی و معنوی اش متعلق به هر دو سوست. هر نامه ای هم به گیرنده و هم به فرستنده، هم به نویسنده و هم به خواننده متعلق است. این در زمان زنده بودن هر دو نفر صادق است وگرنه در نبود یكی می توان حقوق را به طرف ماجرا سپرد البته با این شرط مهم كه پای كس دیگری به میان نیامده باشد و حقی از كسی گرفته نشده باشد. این حق گلستان است كه نامه ها را منتشر كند و تا جایی كه نامه ها بحث خودش و فروغ است و اشكالی متوجه قضیه نیست. اشكال آنجاست كه این نامه های منتشرشده در كتاب خانم میلانی، انتخاب ابراهیم گلستان است و ما با چند نامه سر و كار داریم و شكی نیست كه قبل و بعد اینها می تواند تصویر كامل تری بسازد و شناخت بیشتری تولید كند. حالا خود گلستان نیمی از ماجرا را حذف كرده و ما شاهد قربان صدقه رفتن هایی هستیم یك طرفه. و احیانا اگر روزی آن طرف نامه ها هم منتشر شود، چیزی باشد كه از خلقیات ابراهیم گلستان می دانیم.
دكتر پروین سلاجقه هم در جمع بندی صحبت های خود درباره كتاب منتشرشده از نامه های فروغ اظهار داشت: این كتابی كه انتشار یافته است به عقیده من برای شناخت یك نویسنده و شاعر هیچگاه من را كمك نخواهد كرد چراكه مسائل قوی تری در خود متن ها وجود دارد كه این نامه ها هیچ كدام از آن را ندارند. اینها فاقد ارزش است و ما باید بدانیم چه چیزی را مقرر است ثابت كنیم؟ من این كار ابراهیم گلستان را غیراخلاقی می دانم مگر اینكه نامه های خودش را هم منتشر كند. نه اینكه نگاه سنتی به زن داشته باشد و وابستگی یك آدم به خودش را. اینها ارزش خاص ادبی ندارند و برای افرادی كه دنبال جنجال هستند خوب هستند و نمی توان از آنها اسناد تاریخی خاصی به دست آورد.
صفاریان هم در انتها صحبت های خود بیان كرد: چند وقتی است به مناسبت روز زن تصویر چهره های ماندگار از زنها را می بینید كه نشانه خوبی است و بزرگانی چون پروین اعتصامی و دیگران به چشم می آمدند، اما تصویری از فروغ فرخزاد ندیدم. حتی در دانشكده ادبیات اصفهان در پوستر برنامه، نام فروغ فرخزاد و عكسش نبود. در زمانی كه دیگر در زمان احمدی نژاد نیستیم و فضا بازتر شده است. این در صورتی است كه رهبر انقلاب هم دو بار از فروغ تعریف كرده اند.
در آخر این نشست كه نزدیك به سه ساعت به طول انجامید حاضران در سالن با سخنرانان به گپ و گفت مشغول شدند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب