كتاب شناسی عملیات خیبر در آثار مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
با فرار رسیدن سالروز عملیات خیبر، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی می نماید.
به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سوم اسفندماه سالروز عملیات خیبر است؛ منطقه هورالهویزه برای این عملیات بزرگ در سال ۱۳۶۲ برگزیده شد. عملیات خیبر، ابتکار عملی بی نظیر در جنگ تا آن زمان (سال ۱۳۶۲) محسوب می شود. این منطقه می توانست جبهه خودی را باردیگر از توانایی های گذشته بهره مند ساخته و دشمن را با وجود پیچیدگی در خطوط دفاعی و طرح های پاتک، از امکان مقابله با رزمندگان اسلام محروم سازد. برای اینکه دشمن تصور نمی کرد ایران در هورالهویزه که دارای وسعت زیاد و فاصله چشمگیری از ساحل تا هدف ها بود، دست به عملیات بزند، چون ایران در چهار سال قبل هیچگاه در این منطقه مبادرت به انجام عملیات نکرده بود.
با فرار رسیدن سالروز عملیات خیبر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی نماید و شرح مختصری از هرکدام ارائه نماید.
۱- طبیب زندان دولَه تو (روایت دکتر سید مسعود خاتمی) (گفت و گوی یازدهم: تحقیقات و اقدامات کادر پزشکی برای کمک به مجروحان شیمیایی)
کتاب تاریخ شفاهی دکتر سید مسعود خاتمی تحت عنوان «طبیب زندان دوله تو» روایت یکی از شخصیت های عرصه پزشکی سپاه است و به تبیین نقش معاونت بهداری کل سپاه در جنگ و نقش پزشکان در آن سالهای پر حماسه و شکوهمند می پردازد. مجری کتاب دکتر محمدرضا باقری می باشد که طی ۲۷ جلسه در قالب ۱۴ گفتگو از تولد تا انقلاب اسلامی، اسارت در زندان دوله تو، فرماندهی استان فارس تا عضویت در شورای عالی سپاه، مسئولیت در بهداری جنگ و کمک به شکل گیری ستاد امداد و درمان و چگونگی تشکیل بسیج جامعه پزشکی و بهره گیری از ظرفیت درمانی کشور در خدمت جنگ با دکتر خاتمی گفتگو داشته اند. همین طور در قسمتی از کتاب به موضوعات تخصص بهداری در جنگ مانند بهداشت در جنگ، مواجهه با عوامل ناشناخته شیمیایی، درمان مصدومان شیمیایی و تحقیقات برای کمک به مجروحان جنگ پرداخته شده است. توجه به تاریخچه تشکیل و توسعه دانشگاه علوم پزشکی حضرت بقیه الله (عج) و نقش دکتر خاتمی در تأسیس این دانشگاه و توسعه بیمارستان های وابسته به آن و نقش مرکز تحقیقات بیولوژیک در شناسایی شهدا از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب مطرح گردیده است.
۲- جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه سیزدهم: نخستین گام در هور)
جرقه شکل گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت المقدس تا اختتام جنگ نقش آفرینی کند. همچون ماموریت های جنگ الکترونیک رصد کردن کارهای ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در ۲۷ جلسه گفت و گو، شکل گیری، توسعه و ماموریت های این واحد تا سال ۱۳۶۵ و قسمتی از لایه های پنهان این دوران تاریخ ساز را بازگو می کند.
۳- مخابرات (روایت مهدی شیرانی نژاد) (جلسه دوازدهم: عملیات خیبر، گسترش سازمان و خرید تجهیزات، جلسه سیزدهم: توسعه مخابرات رده های تخصصی، جلسه چهاردهم: مشکلات ماموریت مخابرات در هور)
سردار شیرانی نژاد در گفت وگوهای صورت گرفته ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزش های اولیه را توضیح داد. بعد از آن سردار شیرانی نژاد به تناسب سؤال های طرح شده، ابتدا به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره نمود و موضوعاتی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه های مخابرات و نقش آنها در عملیات های مختلف در جبهه های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح نمود. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.
۴- با نوای کاروان (به روایت محمدصادق آهنگران) (گفت و گوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه)
کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس انتشار یافته است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی بهداروند می باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال ها و تاکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا شروع جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونهشناسی و مناسبتشناسی نوحه ها، بخش چهارم از شخصیت های تأثیرگذار در راه زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیت های فرهنگی برون مرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.
۵- خرمشهر تا فاو (فصل اول: نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر)
کتاب حاضر در دوفصل تنظیم گردیده است. درفصل اول تحت عنوان «نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر» ابعاد و زوایای جنگ از آزادی خرمشهر تا پیش از عملیات والفجر ۸ به صورت اجمالی در هشت مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط قوت و ضعف خودی و دشمن، دستاوردهای نظامی سیاسی و همین طور چگونگی ارتقای خودی در زمینه های سازماندهی و تاکتیک در طول این دوران ازسیر مربوطه می توان دریافت، این مباحث عبارتند از: ۱- فتح خرمشهر ۲- عملیات رمضان ۳- عملیات محدود ) مسلم بن عقیل ـ محرم ( ۴- والفجر مقدماتی ویک ۵- توجه مجدد به عملیات محدود و گسترش جنگ در سراسر مرز (والفجر ۲ و ۳و ۴) ۶- عملیات خیبر: اتخاذ تاکتیک ویژه جهت دستیابی به ابتکار عمل ۷- عملیات بدر و ۸- بعد از بدر: گسترش جنگ شهرها و انجام سلسله عملیات محدود (قدس ۱تا ۵ و عاشورا ۴)
فصل دوم کتاب به عملیات بزرگ و سرونشت ساز والفجر ۸ (پیروزی فاو) اختصاص دارد. از خاصیتهای این کتاب دارا بودن لیست راهنمای موضوعی کتاب جهت سهولت دستیابی پژوهشگران آورده شده است.
۶- تنبیه متجاوز (فصل دوم: ابتکار نظامی (اسفند ۱۳۶۲ - دی ۱۳۶۴))
در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از شروع عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷(شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷ با تاکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری دراین زمینه را شامل می شود.
کتاب تنبیه متجاوز از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازنگری شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.
۷- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۵: تشدید فشار به ایران)
این کتاب هفت فصل دارد که در آنها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرتهای بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرتهای بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» خصوصاً حضرت امام خمینی(ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تاکید امام بر ادام هی جنگ، طرح ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیی نکننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمک های اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ خصوصاً بعد از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.
۸ -روند جنگ ایران و عراق ـ جلد دوم (فصل ششم: تحول در تدبیر نظامی)
این کتاب کل دوران جنگ، از زمینه سازی هجوم ارتش عراق تا آتش بس را شامل می شود. در این مجموعه جنگ به پنج دوره زمانی تقسیم شده است و هر دوره در یک جلد گنجانده شده است، به موازات این مجموعه، کتاب «آغاز تا پایان» تهیه و تنظیم شده است که به بررسی کلی و اجمالی جنگ پرداخته است.
کتاب «آغاز تا پایان»، کتاب نسبتا جامع و مختصری است از تهاجم عراق به سرزمین ایران اسلامی تا اختتام جنگ که در آن وقایع سیاسی ـ نظامی این دوران بررسی شده است. برخی این کتاب را در امتداد مجموعه پنج جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» می دانند اما به لحاظ موضوع بندی جدید و سبک و سیاق فصل بندی آن و مهم تر از همه بیان جنگ از شروع تا اختتام در یک جلد، نمی تواند در ادامه مجموعه یاد شده باشد و بیشتر بعنوان یک کتاب مستقل قابل ارزیابی است.
یکی از تفاوت هایی که این کتاب را از سایر کتب انتشار یافته مرکز مطالعات و تحقیقات دفاع مقدس، متمایز می کند این است که ملاک تقسیم بندی و عنوان فصل ها برمبنای سال می باشد که نگرشی جدید شمرده می شود و تلاش شده عناوینی انتخاب گردد که وضعیت کلی حاکم بر هر سال جنگ را بیان نماید.
۹- اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)
یکی از کتاب هایی که در حوزه اطلس یگانی انتشار یافته است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و بهادار ای را به عهده داشته است بطوریکه با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.
کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز نموده و با اشاره به شروع جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و نخستین اعزام ها به انتها می برد.
اعزام نخستین گردان سازمان یافته استان به جبهه جنوب و عملیات های کرخه نور و ثامن الائمه و طریق القدس، نبردهای فتح المبین و بیت المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین های اشغال شده» آورده شده اند.
در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی شده اند. عملیات های خیبر و والفجر ۸ همین طور نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم بعنوان «نبردهای پیروز» مرور می شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات های کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی شده اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.
همین طور در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.
۱۰- اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.
این کتاب ۲۷۲ صفحه ای مشتمل بر ۶ فصل است، اظهار داشت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیات های آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و پس از عملیات رمضان ورود می نماییم. فصل بعدی عملیات های آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیات های سرنوشت ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را بطور خلاصه شرح داده است. همین طور لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیات های کوهستانی هم دارد که جابه جایی هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.
۱۱ - اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در هشت سال دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
در این اطلس تلاش شده تا با بهره گیری از نمودار، جدول و عکس عملیات های آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه آفرینی کرده اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر سعی شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحققات دفاع مقدس و همین طور منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.
۱۲- اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: تنبیه متجاوز)
اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) و حماسه آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از خاصیت های این کتاب می توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) در عملیات های مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیات های این لشکر، همین طور درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیات های لشکر ۷ ولی عصر (عج) اشاره نمود. همین طور معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷ ولی عصر (عج) بعنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس هایی است که تا حالا انتشار یافته اند.
۱۳- اطلس خوزستان در جنگ (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))
نخستین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و پس از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در مقابل این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر گردید، به اختصار مرور شده است.
کتاب «خوزستان در جنگ » پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان پیش از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همین طور هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دست یابی به آن، پرداخته شده است.
هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.
همچنین، عملیاتهای آزادسازی و عملیاتهای تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین می باشد.
۱۴- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)
در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه پیش از شروع رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همین طور در این کتاب، گزینش رنگها و آرایش صفحات و رنگ آمیزی نمودارها و نقشه ها، باتوجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.
در مقدمه اطلس«جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال قسمتی از سرزمین های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.
۱۵- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))
نگارش این کتاب از سال ۸۶ شروع شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر خصوصاً کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از شروع جنگ تا اختتام اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.
خاصیت اصلی اطلس ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می نماید.
خاصیت دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم بوسیله تصویر می شود.
کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از:
فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال قسمتی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و کوشش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز»، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».
۱۶- عملیات خیبر (تصرف جزایر مجنون)
در ابتدای کتاب «عملیات خیبر» شناسنامه عملیات مطرح گردیده است. سپس با مرور بر اوضاع پیش از عملیات خیبر، ضرورت تغییر در شیوه نبرد و تشکیل قرارگاه خاتم الانبیا و وضعیت نیروها و همین طور پشتیبانی همه جانبه دیگر کشورها از عراق در این برهه از زمان بررسی شده است. سپس به جایگاه عملیات خیبر در استراتژی نظامی ایران و دلیلهای انتخاب منطقه عملیات و موقعیت جغرافیایی این منطقه و همین طور به طرح مانور و سازمان رزم شامل ارتش و سپاه اشاره دارد. شرح عملیات خیبر که حاکی از بیست روز نبرد و مقاومت طاقت فرسا است به همراه نتایج و دستاوردهای این عملیات در ادامه بیان شده است. بازتاب سیاسی عملیات خیبر و واکنش عراق و آمریکا و رسانه های غربی و همین طور بازتاب نظامی این عملیات، عناوین دیگری است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. در آخر نیز به رخدادهای بعد از این عملیات همچون طراحی عملیات در جنوب بصره و منتفی شدن اجرای آن و موقعیت دشوار نیروهای ایرانی بعد از عملیات خیبر می پردازد.
کتاب «عملیات خیبر» دارای یک ضمیمه است که به توصیف گوشه ای از عملیات خیبر، یادی از شهید حمید باکری و دلاوری های وی کرده است. در آخر کتاب نقشه عملیات خیبر برای درک بیشتر خوانندگان از این عملیات قرار داده شده است.
۱۷- آشنایی با جنگ ـ جلد اول (گزارشی کوتاه) (تحول غیر آشکار در جنگ)
این کتاب، بمنظور آشنایی با جنگ تهیّه شده و شامل مطالب زیر است: «زمینه سازی هجوم (۲۲/ ۱۱/ ۵۷ تا ۳۰ /۶/ ۵۹)، هجوم سراسری (۳۱/ ۶/ ۵۹ - ۲۷/۱/ ۵۹)، کسب اعتماد به نفس (۳۱ / ۶/ ۵۹ تا ۳۱ / ۶/ ۶۰)، آزادسازی مناطق اشغالی (۳۱/ ۶/ ۶۰ تا ۳۱/ ۶/ ۶۱)، تعقیب متجاوز (۳۱ / ۶/ ۶۱ تا ۳۱ / ۶/ ۶۲)، تحوّل غیرآشکار در جنگ) (۳۱ / ۶/ ۶۲ تا ۳۱/۶/۶۳)، شروع اقدامات سیاسی (۳۱/ ۶/ ۶۳ تا ۳۱ / ۶/ ۶۴)، تغییر توازن به سود ایران (۳۱ / ۶/ ۶۴ تا ۳۱ / ۶/ ۶۵)، سال سرنوشت (۳۱/۶/ ۶۵ تا ۳۱/ ۶/ ۶۶) و اختتام جنگ (۳۱ / ۶/ ۶۶ تا ۲۹/ ۵/۶۷ »). لیستی از نقشه ها و جداول کتاب در رابطه با تهاجم هوایی و زمینی عراق در شروع جنگ، مناطق اشغالی در شروع و اختتام سال اول و دوم جنگ، مناطق عملیاتی به تفکیک سالهای دوم تا هشتم جنگ و وضعیت مناطق اشغالی بعد از فتح خرّمشهر تا پذیرش قطعنامه ی »۵۹۸ در آخر کتاب ارائه شده است.
۱۸- جنگ ایران و عراق (عبدالحلیم ابوغزاله (وزیر سابق دفاع مصر)) (فصل هفتم: ادامه حملات ایران در اوایل سال ۱۹۸۳)
نویسنده ی این کتاب، وزیر دفاع وقت مصر، با یک دید تحلیلی به توصیف و شرح وقایع جنگ ایران و عراق می پردازد. همچون مطالب کتاب، موارد زیر است: «مواضع جهانی پیش از جنگ (مواضع نظامی کشورهای جهان، استراتژی ابرقدرتها در قبال خاورمیانه و خلیج فارس)؛ ریشه های اختلاف بین عراق و ایران؛ عوامل مؤثّر در سیر جنگ؛ وضعیت صحنه ی عملیات (جبهه های جنوبی، میانی و شمالی)، اهداف سیاسی ـ نظامی عراق؛ ادامه ی حملات ایران در اوایل سال ۱۹۸۳ (حملات ایران مقابل «ضدّ انقلاب»، عملیات والفجر سه، جنگ در خلیج فارس، تهدید ایران مقابل کشتیرانی نفتی، عملیاتهای والفجر چهار و پنج و شش و عملیات خیبر و نتایج و آثار آن)؛ جنگ فرسایشی؛ آخرین حمله ی ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶؛ ادامه ی جنگ فرسایشی؛ هجوم عراق و دخالت غرب، آخرین حمله ۱۹۸۷-۱۹۸۶، درس های از جنگ».
۱۹ - جنگ صدام (گفت وگوی پنجم)
کتاب دو بخش دارد که بخش اول آن تألیف و بخش دوم گفت توگو با آخرین فرمانده گارد ریاست جمهوری عراق، ژنرال راعد مجید
حمدانی است. نویسندگان این کتاب کوین ام. وودز، ویلیامسون مورای، توماس هولادی می باشند.
اهمیت این کتاب از آن جهت است که اساتیدی از موسسه تحلیل های دفاعی دانشگاه دفاع ملی آمریکا با آخرین فرمانده سپاه گارد عراق، ژنرال حمدانی گفت وگویی طولانی صورت داده اند و آنرا در قالب کتاب منتشر نموده اند.
حمدانی در این گفت وگوها تعدادی از مسائل مربوط به عملیات های ارتش عراق و نیز برخی از عملیات های ایران در دوران جنگ هشت ساله را تجزیه وتحلیل کرده است و از دیدگاه خود نقاط قوت و ضعف قوای رزمی طرفین جنگ را موردبررسی قرار داده است.
حمدانی یک نظامی قدیمی عراقی بوده و مدتی را در لشکر و سپس سپاه گارد ریاست جمهوری در عالی ترین سطوح خدمت کرده است. وی در مدت خدمت خود تجربیات فراوانی را از جنگیدن با نیروهای ایرانی خصوصاً داوطلبان بسیجی کسب کرده است و دائم به فکر فائق آمدن بر شیوه های جنگی رزمندگان اسلام بوده است. بدین سبب از گفته های وی می توان درک کرد که در چه شرایطی جنگجویان ایرانی موفق تر عمل کرده اند و چرا در بعضی عملیات ها ناکام مانده اند. از طرف دیگر او توانسته تا حدی وضعیت نیروهای رزمی عراق را تشریح نماید و برخی از مسائل بالاتر از سطوح ارتش را نیز بیان نماید. البته حمدانی از همه مسائل ارتش عراق و جزئیات ابعاد جنگ آگاه و باخبر نبوده و بیشتر به نبردهای زمینی پرداخته است.
۲۰- درس های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل ششم: مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲تا مارس ۱۹۸۴)
کتاب درس های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق جلد اول نوشته آنتونی کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال ۱۳۹۰ توسط حسین یکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرت های سیاسی دنیا در کشمکش های سیاسی و یا نبردهای روی داده در خلیج، سهیم بودند.
این جنگ درس های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود بطور کامل بهره گیرند درحالی که ایران مشکل دسترسی به سلاح های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازمان دهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آنها اشاره می نماییم.
فصل اول شامل مقدمه ی نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، ۱۹۸۰، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران ۱۹۸۲ - ۱۹۸۱، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲ تا مارس ۱۹۸۴، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج(فارس)، آوریل ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۶، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶ است.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب