یهودیت از لابه لای متون بررسی گردید
عطر و تن: در نشست نقد «یهودیت از لابه لای متون» به بررسی این كتاب باتوجه به سفارش آیت الله هاشمی مینی بر رعایت انصاف در مطالعه ادیان اشاره شد. همین طور گفته شد یهودیت آشنای دیرین ما است كه شاید زخم سیاست در مواردی میان ما و این آشنای دیرین فاصله انداخته باشد، اما این آشنای دیرین تجربه ای دینی دارد كه به درد ما هم می خورد.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا بر مبنای خبر رسیده، علی اصغر محمدخانی - معاون فرهنگی شهر كتاب - در نشست نقد كتاب «یهودیت از لابه لای متون» نوشته آرتور هرتزبرگ با ترجمه عبدالرحیم سلیمانی كه در مركز فرهنگی شهر كتاب برگزار شد، اظهار نمود: در سال های گذشته در حوزه های مختلف ادیان و شناخت ادیان و فرهنگ های مختلف آثار خوبی تألیف و ترجمه شده است. خواندن، بحث و گفتگو درباره این آثار در شرایط امروز جهانی ما را به هم نزدیك تر و به تصحیح برخی اشتباهات و تصاویر ناراست از هم كمك می نماید. امیدواریم این كوشش برای شناخت بتواند از خشونت های موجود در جهان امروز و نافهمیدن ها و سوءبرداشت ها در حوزه دینی و فرهنگی جلوگیری كند.
او درباره «یهودیت از لابه لای متون» اظهار داشت: این كتاب شامل هفت فصل با عنوان «قوم»، «خدا»، «تورات»، «تعالیم و احكام»، «دوره سالانه»، «سرزمین»، «آموزه ها»، «دعا و نماز» است. مترجم در مقدمه ای مبسوط با نگاهی به ساختار نظام دینی یهود می كوشد خصوصیت های نظام دینی یهودیت و تفاوت های آنرا با نظام های دینی دیگر، بخصوص اسلام، نشان دهد. بسیاری یهودیت را شبیه ترین دین به اسلام می دانند. نویسنده اشاره می كند كه دقیق ترین كلیدی كه با آن می توانیم یهودیت را به زبان و با واژه های خودش بفهمیم در مفهوم قوم برگزیده تبلور یافته و یافت می شود؛ یعنی در برگزیدگی یا آموزه ای كه نوعی سِر و درعین حال بدنامی است.
محمدخانی در انتها اظهار داشت: آرتور هرتزبرگ (۱۹۲۱-۲۰۰۶) حاخام برجسته و مشهور محافظه كار آمریكایی است. ویراست اول این كتاب در ۱۹۶۰ انتشار یافته و 30 سال بعد ویراست جدیدی از آن عرضه شده است. نویسنده در مقدمه ای دو سه صفحه ای درباره نحوه شكل گیری این كتاب توضیح داده است. او منابع كار خویش را از حوزه های مختلف دیده است و در این كتاب آرای دو فیلسوف یهودی و شیوه بسط آرای آنها را درباره خداوند و خالق هستی عرضه می كند. اثر دیگر این نویسنده، «یهودیان در امریكا»، در ۱۹۹۰ در آمریكا انتشار یافته و مخاطب را با نخستین جریان یهودی آشنا می كند كه به ایالات متحده آمریكا مهاجرت كردند.
پژوهش با منطق قرآنی
عبدالرحیم سلیمانی، مترجم، محقق و استاد ادیان، هم در این جلسه اظهار نمود: از سال ها پیش، وقتی تصمیم گرفتم دنیا و عالَم ادیان را بشناسم، در گام های نخست به سراغ قرآن مجید رفتم و فهمیدم این كتاب برای نگرش به ادیان دیگر منطقی دارد كه بسیار غریب است و نه در گذشته ها از آن استقبال می شده و نه حالا. برخی ادیان دیگر را صرفاً برای دفاع از دین خودشان یا برای نقد و پیدا كردن ایرادهای آنها مطالعه می كنند، اما قرآن مجید برای مطالعه و معرفی ادیان دیگر در گام نخست نقاط مثبت آنها را برجسته می كند. حتی وقتی مشركان حجاز را معرفی می كند، از نقاط ضعف آنها شروع نمی كند، بلكه در شش آیه می فرماید كه «و اگر از آنان بپرسی: آسمان ها و زمین را چه كسی آفریده است؟ اساسا خواهند اظهار داشت: آنها را همان قادر دانا آفریده است» (زخرف، ۹). درباره اهل كتاب هم قرآن مجید در قدم اول چندبار متون «عهد قدیم» و «عهد جدید» را (كه طبق شواهد همین عهد قدیم و جدید امروزی است) تصدیق كرده است؛ یعنی در گام اول خداشناسی و نقاط مثبت آنرا برجسته می كند و در گام بعدی اختلاف نظرها را بیان می كند. پس، منطق قرآن در گام نخست نقاط مثبت را می جوید و آنها را برجسته می كند. در گام دوم هم منطق آن تا حد امكان همگرایی حول نقاط مشترك است.
او افزود: هیچ گاه نخواستم در مطالعه صرفاً نقاط ضعف یهودیت یا دینی دیگر را پیدا كنم. همینطور كوشیدم صداقت و امانت را رعایت كنم. در جلسه ای وقتی نزد آیت الله هاشمی گفتیم كه در حوزه ادیان كار می نماییم، او به ما سفارش كرد كه دیگر ادیان را بگونه ای معرفی كنید كه وقتی پیروان این ادیان كتاب شما را خواندند، بگویند انصاف را رعایت كرده اید. من با این رویكرد و با منطق قرآنی به سراغ ادیان رفتم و به ترجمه و تألیف و پژوهش پرداختم.
این محقق بیان نمود: در این منطق، در مرحله اول باید به درستی این ادیان را بشناسیم و بدانیم كه برادران یهودی ما به راستی چه چیزی را در نظر دارند. یكی از طریق های درست شناختن ادیان هم ترجمه كردن و مطالعه متون و آثار تألیفی و پژوهشی آنها است. در این راه، برگردان كتاب «یهودیت از لابه لای متون» را در روند كاری خود لازم دیدم، چونكه ما در باب عادت ها و آیین های یهودی فقیر بودیم و این كتاب در چارچوب نقل قول مستقیم از متون مختلف عرضه شده بود و می توانست مجموعه فیش ارزشمند ای برای محققان و پژوهشگران باشد. خصوصیت مهم دیگر این كتاب بیان مسائل جدید است. شاید برادران غربی ما با بعضی مسائل (مثل حكم مرده یا زنده پنداشتن فرد مرگ مغزی شده) زودتر روبه رو شدند و زودتر از ما شروع كردند به تحقیق در مساله. به نظرم شیوه پرداختن به چنین مسائلی می تواند در حوزه های علمیه ما هم مورد توجه قرار گیرد. شاید راه اینان بتواند به ما هم كمك نماید و برای مان سودمند باشد.
او در انتها اظهار داشت: كوشیدم ترجمه خوبی عرضه دهم. البته كسانی چون آرش آبایی هم در این كار به من كمك كردند. حمیدرضا فرزین كتابی دیگر در باب عادت ها و باورهای یهودیان ترجمه كرده كه ارزشمند است. ولی من پیشتر ترجمه این كتاب را در دست گرفته بودم و بعد از سپردن آن به دست ارزیاب و انتشارات متوجه شدم كه ویراست جدید كتاب انتشار یافته است و آنرا از نو ترجمه كردم.
آشنای دیرین
در ادامه علی شهبازی، استاد ادیان، هم اظهار داشت: كتابی كه امروز مبحث بحث است، از همان آغاز چشم گیر و وقتی آنرا می خوانید دل نواز است. معمولاً ظاهر كتاب ها در قم مذهبی و همراه با گل و تزئینات سنتی است، اما این كتاب طرحی نسبتاً مدرن، ساده و هویتی دارد. بدین معنا كه بخشی از هویت آن در طرح جلد بیان می شود. كاغذهای كاهی با چشم و ذهن همیار است. اما نگه داشتن آن انرژی زیادی می گیرد.
او توضیح داد: بخشی از سخنان سلیمانی در مقدمه درباره این است كه چرا دین یهود قوم محور است و نبوت برای ایشان مطرح نبوده یا در حاشیه قوم است. پاسخ من این است كه اصلاً غیر از این نباید باشد. خدا برای این قوم بود. این ها به صورت برده در مصر زندگی می كردند و خدا مأمور شد كه آنها را نجات دهد. اصلاً این قوم خدا است: بنی اسرائیل. در آن 40 سال خدا مواظب این ها است و هویت این قوم با او ایجاد می شود. بنابراین خدا را با آن قوم می شناسد و معرفی می كند و در آخر است كه خدا خدای جهانی می شود. بنابراین به نظر من، قومی بودن یا قوم محوری یهودیت شاید نكوهش نباشد و انتظاری جز این از آن نرود. نه فقط نبوت، بلكه باورهای دیگر را باید در حاشیه قومیت او آورد. به همین سبب، در یهودیت مدرن می توان یهودی بود و خداناباور، اما نمی توان مسیحی یا مسلمان بود و خداناباور. یهودیت سكولار یا یهودیت طبیعت گرا از این رو معنا می یابد. این موردی است كه به نظر در داوری ها باید رعایت شود.
شهبازی در ادامه اظهار داشت: معمولاً از میزان نزدیكی یهودیت به اسلام سخن می گوییم، اما از جانب دیگر، باید این را هم اظهار داشت كه اسلام تا چه اندازه به یهودیت نزدیك است. به نظر من، انصاف در این است كه به دو بودن این ها دقت نماییم. اختلاف بین این دو دین بسیار اندك است. بدین سبب، اهمیت شناخت یهودیت برای ما بیشتر از شناخت مسیحیت است. مسیحیت به علت رقابت برای ما مهم شده است. ولی یهودیت آشنای دیرین ما است. البته شاید زخم سیاست در مواردی میان ما و این آشنای دیرین فاصله انداخته باشد، اما این آشنای دیرین تجربه ای دینی دارد كه به درد ما هم می خورد. چالش هایی كه یهودیان در عصر مدرن و بخصوص مدرن متأخر با آن دست به گریبان بودند و چاره سازی های عالمان یهودی برای پاسخ گویی به آن چالش ها برای ما مهم می باشد، چونكه این ها همان چالش هایی است كه امروز مسلمانان با آن مواجهند. مثلاً بنیادگرایی اسلامی چالش سخت مسلمانان در دنیای امروز است كه روزی یهودیان و مسیحیان با آن دست به گریبان بوده اند. این موارد می تواند هم به منزله جدایی ها و حتی پیوندهای آن آشنای دیرین بررسی شود و هم به منزله عبرت. به این سبب، یهودیت بیشتر از مسیحیت برای اهل تحقیق اهمیت و اولویت دارد.
این استاد ادیان سپس بیان نمود: نكته دیگری كه در حاشیه این كتاب باید برای خودمان یادآوری نماییم این است كه الهیات، دین و مكاتب همچون فرهنگ موجودی زنده اند كه در بستر تاریخ گرفتار تطور و دگرگونی می شوند. این امر در این كتاب رعایت شده است. چنان كه از كتاب مقدس نقل قول شده و به مرور به تلمود و نویسندگان معاصر می رسد. این سیر تاریخی بسیار مهم می باشد. بخشی از یهودیتی كه امروز با آن سروكار داریم، در این كتاب به حق و به درستی منعكس شده است. اما بخش مهمی از یهودیت هم به عهده خواننده كتاب گذاشته شده است. برای نمونه، آن سیر تاریخی كه در الهیات و مكاتب دغدغه من است، به انصاف به انجام نرسیده است. مثلاً اصلاح گری یهودی فقط عنوان شده است و دغدغه و پرسش های جانكاه اینان، تاب آوری و پاسخ گویی اینان به آن پرسش ها مطرح نشده است. البته انتظاری هم نیست، چونكه حجم كتاب بسیار فراتر از این می رفت. به هر روی، چالش خدا، چالش انسان، چالش خرد در عصر روشنگری، چالش خودفرمانروایی، چالش دین و استقلال فردی، چالش هایی جانكاه بودند كه اینان از سر گذراندند، اما در این كتاب چندان برجسته نیستند، گرچه مایه های آنها به درستی مطرح شده و تقریباً به درستی به خواننده آدرس می دهد تا آنها را پیگیری كند.
شهبازی همینطور اظهار داشت: در این كتاب به فمینیسم یهودی هم گذرا اشاره شده است، گویا به اقتضای محافظه كار بودن (به معنای محافظه كار الهیاتی و آیینی) نویسنده. درحالی كه یكی از جدی ترین مسائل روزگار فعلی ما و یهودیان فمینیسم است. عده ای كه تا روز گذشته ملك بودند، امروز ادعای مالكیت می كنند؛ عده ای كه در حاشیه بودند، الآن به مركز فراخوانده شده اند یا خود مركز درست می كنند. امروز خدای فمینیستی، كتاب مقدس فمینیستی، ترجمه ها و تفسیرهای فمینیستی، نام ها و ضمایر فمینیستی رخ كرده است. فمینیسم جریانی است كه به دنبال خودش آیین و معبد می سازد. پس انتظار می رود در كتابی با نگاه تاریخی پررنگ شود. مخاطبان را به این ارجاع می دهم كه فمینیسم یا مسائل مطرح شده در این كتاب را از دید یهودیان اصلاح طلب و ارتدوكس پیگیری كنند تا آن زنجیره انسجام و نمود خودش را در روان آنها بیشتر نشان دهد.
او در انتها با بیان این كه بیان این مطالب كلی صدمه ای به فاخر بودن و وزین بودن كتاب و ترجمه زیبا و همه فهم آن نمی زند، بر درستی ترجمه تاكید كرد. سپس درباره برگردان برخی واژگان و اصطلاحات پیشنهادهایی كرد. همینطور به مواردی در ویراست فارسی، همچون نامشخص بودن و به هم خوردن مرز میان نقل قول ها و نوشتار نویسنده در بعضی جاها و یكدست نشدن برگردان ها در كل متن اشاره نمود.
بیان تفاوت ها
آرش آبایی، محقق و دین پژوه كلیمی، هم اظهار نمود: ویرایش این كتاب را در حوزه واژگان عبری و متن های وابسته به متون عبری بر عهده داشتم. حتی در مواردی علاوه بر متن اصلی به متن اصلی عبری یا آرامی هم رجوع كردم. پس، در این كتاب نقش داشتم و با آن بیشتر آشنایم. مترجم پیش از این كتاب «یهودیت» كه بیشتر نگاهی تاریخی دارد و چندین بار تجدید چاپ شده و «بررسی متنی و سندی متون مقدس یهودی-مسیحی» را منتشر نموده است. پس، سابقه تحقیقات وی در حوزه یهودیت موثق است. افزون بر این، به سفارش آیت الله هاشمی هم عمل كرده است. كتاب «یهودیت» را به انجمن كلیمیان ارسال كرده، بخشی از نظرات مرجع دینی ما را اعمال كردند و در چاپ های بعدی نظرات را عیناً چاپ كردند. این كتاب را هم به دست من سپردند تا در مقام كسی كه با امور یهودیت یا متن عبری آشنایی دارد آنرا تصحیح و بررسی كنم.
وی در ادامه بیان نمود: عنوان «یهودیت از لابه لای متون» خود تفاوت ماهوی این كتاب را با سایر كتاب ها می رساند. كتاب های بسیاری در این سال ها درباره یهودیت انتشار یافته است. بیشتر این كتاب ها توصیفی اند و نویسنده در آنها درباره یهودیت توضیح داده و جاهایی به آیات هم اشاره نموده است. اما نویسنده در این كتاب تماماً عین متن را عرضه كرده است. پس، بار داوری و قضاوت از روی دوش او بر دوش مخاطب منتقل شده است. ما با كتابی مواجهیم كه مستند و گزارش است و تحلیل یا نظر نویسنده چندان در آن منعكس نیست. اگر نویسنده می خواست این موارد را صرفاً توضیح بدهد، حجم كتاب یك پنجم می شد. اما حجم فعلی آن از عین متون تشكیل شده است كه ارزش این اثر را دوچندان می كند. این متون لزوماً تورات یا عهد عتیق نیستند، بلكه شامل متونی است كه از «تلمود» یا «میدراش» یعنی تفاسیر فقهی و در مواردی مكاتبات یا فتواهای آنها را عیناً ذكر كرده است. از این نظر، نخستین بار است كه به زبان فارسی چنین كتابی داریم.
او خاطرنشان كرد: به هرروی، ترجمه فارسی «عهد عتیق» و «عهد قدیم» در چند قرائت در دسترس همه هست. اما تا پیش ازاین، از «تلمود» یا مكاتبات و فتاوا چیزی در دست نداشتیم. حتی بخش هایی از مناجات یهودی هم در این كتاب ترجمه شده است. این كتاب تخصصی تر است و افزون بر این كه كتابی آموزشی است، می تواند به جای كتاب مرجع هم به كار رود.
آبایی اضافه كرد: سلیمانی امانت دارانه ترجمه می كند و كتاب را فارغ از اعتقاد خود برگردان می كند. این روش درست در بیشتر كتاب های دانشگاه ادیان و مذاهب یا دانشگاه مفید دیده می شود. در این كتاب ها مترجم خودش را از باورهای شخصی جدا می كند و حداكثر نظر مخالف خویش را در پانوشت بیان می كند و خدشه ای به اصل متن وارد نمی نماید. از این نظر، این ترجمه امانت دارانه است.
این محقق و دین پژوه كلیمی اظهار داشت: آرتور هرتزبرگ حاخامی محافظه كار است. بدین معنا كه از تعصب دینی یا راست كیشی فاصله گرفته و آزاداندیش تر است، بنابراین صداهای متنوعی از یهودیت را بیان می كند. پس، در این كتاب با یهودیتی یكدست مواجه نیستیم و صداهای متناقضی می شنویم و بخش هایی از تحولات فقهی یهود را می بینیم. مسائل جدید یا ثانوی كه جامعه یهود با آن مواجه بوده به معرض نظرسنجی و صدور رأی گذاشته شده است. بعضی از این علما همچنان بر فضای زمان حضرت موسی؛ یعنی زمان تلمود، پافشاری می كنند، اما علمای دیگری به دنبال سازگاری فضای عملی احكام و باورهای یهودی با فضای زمانه یا سیاسی یا حاكمانه ی زمانه اند. پس، حضور این تحولات و صداهای متنوع و گاه ناسازگار با هم در این كتاب مرهون نگاه نویسنده است. دیگر آن كه تنوع دیدگاه را در یهودیتی می رساند كه در معرض شرایط متفاوتی قرار گرفته است.
او توضیح داد: باید دقت كنیم كه یهودیت برخلاف اسلام و مسیحیت از دوران ویرانی معبد، كه دو هزاره است، فاقد حاكمیت بوده و در شرایطی با مسائل خود مواجه می شده كه قدرت حاكمه سیاسی نداشته، اقلیت بوده و در جوامع و ملیت های مختلف پراكنده بوده است. علمای یهود برحسب مكانی كه قرار داشتند، چاره ای برای مسائل عرضه می كردند. پس، فضای فقهی در این كتاب گسترده است.
او اظهار نمود: دو نكته كه به نظرم لُب كلام است در مقدمه مترجم و نویسنده بیان شده است. مترجم در مقدمه به این نكته اشاره می كند كه هدف در این كتاب ارزش گذاری و داوری نیست، بلكه بیان تفاوت ها است. به شكلی او تاكید می كند كه اصل مشكلات میان ادیان تفاوت در نظام است. او بر این باور است كه «بدفهمی از آن جا شروع شده است كه هر فرد مسلمان زندگی پیامبران را آن گونه كه در «عهد قدیم» مطرح گردیده است، در نظام الهیاتی قرآن قرار می دهد و بنابراین، آنرا ناسازگار می یابد». بدین معنا كه وقتی «توراتِ» یهودیت را مطالعه می نماییم باید در نظر داشته باشیم كه آن در نقطه ای قرار دارد و باید آنرا در همان نقطه بررسی نماییم، نه این كه آنرا در جایگاه خودمان بسنجیم چونكه این ناسازگاری بوجود می آورد.
آبایی در ادامه اظهار داشت: نویسنده هم در مقدمه تكلیف یهودیت را در مقابل جهان مشخص می كند. او ایده قوم برگزیده را به درستی به قوم كاهن ارتباط می دهد. كلمه «كاهن» در یهودیت بسیار مهم می باشد و قبل از یهودیت به روحانی بت گفته می شد. در این دوره، مردم در عبادت دخیل نبودند و فقط وجوهات و هدایا می دانند و كاهن مراسم مذهبی را انجام می داد. یهودیت مفهوم كِهانت را حفظ می نماید و آنرا از بت به سمت خدا می چرخاند. حالا كاهن معبد بیت المقدس قربانی ها و آیین های عبادی را انجام می داد و اغلب یهودیان باز فقط وجوهات یا قربانی را فراهم می آوردند و نظاره گر بودند. سرانجام، در سال۷۰ میلادی معبد از بین می رود و كهانت از حالت موروثی درمی آید و به صورت امری علمی و اكتسابی به حاخام ها و علما منتقل می شود. پس، شكل روحانیت یهودی تغییر می كند. در «تورات» قوم برگزیده به قوم كاهن ملت ها تعبیر شده است؛ یعنی ایده اولیه این بوده است كه یهودیان كاهنان جهان باشند و مردم جهان برای مسائل عبادی و توحیدی به یهودیت اقتدا كنند. قرار بوده كه مردم موحد بشوند، نه این كه یهودی بشوند. در خود كتاب به هفت فرمان بنی نور اشاره شده است. یهودیان اعتقاد دارند كه هفت فرمان شامل پرهیز از گناهان كبیره است و هر فردی كه این هفت حكم را انجام دهد، فارغ از هر قومی، رستگار است. یهودیت قرارداد سنگین تری می بندد و كهانت و هدایت مردم را به سمت نجات می پذیرد. این ایده قوم برگزیده است.
او در انتها اظهار داشت: جامعه یهودی ایران معمولاً با مشكلاتی به لحاظ دینی یا باورها روبه رو بوده و همیشه اعتراض خویش را به هر طریقی اعلام نموده است. كتاب هایی ضد باورهای ما نوشته شده است و باورهای یهودی را تحریف و به مخاطب عرضه نموده اند. در كنار این ناراستی ها و اعتراض ها، این نكات مثبت را هم شاهدیم كه روحانی مسلمانی از قم، از دانشگاه مفید، كتابی راجع به یهودیت را به درستی و امانت داری از یهودی معتبری ترجمه كرده است. چنان كه كتاب های دیگری در دانشگاه ادیان و مذاهب و دانشگاه مفید ترجمه شده است. پس، ما در كنار آن ناراستی ها این بخش مثبت و درستكاری ها را هم می بینیم و قدردانیم.
منبع: عطر و تن
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب