قطع رابطه به خاطر زبان فارسی
به گزارش عطر و تن، می گویند علامه محمد قزوینی در درست نوشتن و درست گفتن فارسی تعصب شدید داشت و تعصب او به اندازه ای بود که گاه برای یک غلط یا یک نوشته نادرست که از یکی از معاشرین یا دوستان خود می دید یا به کلی با او قطع رابطه می کرد و یا به او اولتیماتومی در این باب می داد.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، محمد قزوینی، مشهور به علامه محمد قزوینی، در ۱۱ فروردین ۱۲۵۶ شمسی در محله دروازه قزوین تهران دیده به جهان گشود. نامش محمد و نام پدرش عبدالوهاب بن عبدالعلی قزوینی است. او زمانی در تهران دروس طلبگی و حوزوی را آغاز کرد که تهران مرکز علمای بزرگ بود؛ صرف ونحو را نزد پدر و حاجی سیدمصطفی مشهور به «قنات آبادی» فراگرفت. در محضر «قنات آبادی»، «حاج شیخ محمدصادق تهرانی» و «حاج شیخ فضل الله نوری» درس فقه را آموخت. کلام و حکمت قدیم را نزد «حاج شیخ علی نوری» در مدرسه خان مروی، اصول فقه را نزد «ملامحمد آملی» در مدرسه خازن الملک و اصول فقه خارج را در محضر «آقامیرزاحسن آشتیانی»، ملقب به افضل المتأخرین و صاحب حاشیه مشهور بر «رسائل» «شیخ مرتضی انصاری» آموخت. از علمای دیگری چون «حاج شیخ هادی نجم آبادی» و «شیخ محمدمهدی قزوینی عبدالرب آبادی» علوم دینی و از «سیداحمد ادیب پیشاوری» علوم ادبی را بدون حضور در مجالس درس فراگرفت.
قزوینی در ۲۷سالگی به دعوت برادرش، میرزااحمدخان وهابی، به لندن سفر کرد و بعد از آن در فرانسه و آلمان اقامت گزید. در اروپا با «ادوارد براون» انگلیسی که در کشورمان به واسطه کثرت آثار خود پیرامون ادب فارسی مشهور است آشنا شد. از دیگر خاورشناسانی که قزوینی در این دوره با آنها آشنا شد، این افراد بودند: «الس» کتابدار موزه بریتانیا، «آمدروز» ناشر «تاریخ الوزرا» هلال صابی و «تاریخ دمشق» لابن القلانسی، «سر دنیزن رس» مترجم «تاریخ رشیدی» به انگلیسی، «هرتویک درنبورک» عربی دان معروف و ناشر کتاب «سیبویه»، «باربیه دومنار» مصحح و مترجم «مُروج الذهب» مسعودی، «میه» زبان شناس معروف و استاد قزوینی در دانشگاه سوربن و «هوارت» نویسنده آثاری در باب علوم زبان فارسی، عربی و ترکی. عده ای از این خاورشناسان و در رأس آنها، ادوارد براون، هیئت امنای اداره اوقاف گیب لندن را تشکیل می دادند. این اداره به پیشنهاد براون، امر خطیر تصحیح متن «تاریخ جهان گشای جوینی» را به قزوینی پیشنهاد کرد. او با برعهده گرفتن این وظیفه، لندن را به مقصد پاریس ترک کرد تا از نسخ خطی موجود در کتابخانه های آنجا بهره مند شود.
در سال ۱۲۹۴ شمسی، به علت اوضاع نامساعد فرانسه در جنگ جهانی، علامه به پیشنهاد «حسین قلی خان نواب» که در برلین به سمت وزیر مختار (سفیر) منصوب شده بود، رهسپار آلمان شد و چهار سال و نیم در این دیار به سر برد. در این چند سال، قزوینی در معیت سیدحسن تقی زاده بود و همراه با تعدادی از پژوهشگران همچون «میرزافضل علی آقا مجتهد تبریزی»، محمدعلی جمال زاده، «میرزامحمدعلی خان تربیت»، «میرزاحسین خان کاظم زاده» و ابراهیم پورداود در مجله «کاوه» پژوهش های ارزشمند ای عرضه کرد.
آشنایی قزوینی با خاورشناسان آلمانی مانند «ژوزف مارکوارت»، «زاخائو»، «هارتمن»، «مان»، «میتووخ»، «فرانک» و «سباستین بک» هم در این دوره صورت گرفت.
قزوینی دو سال پس از جنگ جهانی اول به منظور اتمام تصحیح «جهان گشای جوینی» قصد رفتن به پاریس کرد که به جهت آشفتگی اوضاع درخلال دو کشور، مسافرت از آلمان به فرانسه مقدور نبود. در آن ایام محمدعلی فروغی در سمت یکی از اعضای هیئت مأموران ایران در مجلس صلح پاریس وارد فرانسه شده بود. علامه برای تسهیل سفر، از فروغی مساعدت طلبید و او هم مقدمات ورود قزوینی به پاریس را فراهم نمود و قزوینی در سال ۱۲۹۸ شمسی وارد خاک فرانسه شد. وی در مدت اقامت مجدد در پاریس، با چند تن دیگر از خاورشناسان آشنا شد و آشنایی دورادور و مکاتبه های وی با عباس اقبال آشتیانی و «میرمحمدحسین عبدالملک» آغاز شد. در مدت اقامت قزوینی در اروپا برخی از کتب کهن به تصحیح او و رساله هایی از او در زمینه تاریخ ادبیات منتشر گردید.
قزوینی اواخر سال ۱۳۱۸ شمسی، در آغاز جنگ جهانی دوم، به تهران بازگشت و طی اقامت در ایران، پژوهش های خویش را ادامه داد که بهترین کار وی در این دوران، تصحیح دیوان حافظ به درخواست وزارت فرهنگ وقت بود. محمد قزوینی، حدود ساعت ده ونیم روز جمعه ششم خرداد ۱۳۲۸شمسی، در کوچه «دانش» منشعب از خیابان فروردین تهران، دار فانی را وداع گفت.
ایرج افشار او را این گونه توصیف می کند: قزوینی، کوچک اندام، و باریک چهره بود. اما دانش و بینش کم مانند، او را به پایگاهی والا و جایگاهی بلند رسانید. قزوینی را نوشته ها و سخنانی هست که او را جاودانی و بزرگ مرد ساخت. چندان سخت اثر و اثرگذار بود که یادش را قرن های دراز در ضمیرها پایدار خواهد داشت و آثارش همیشه برترین نمودار ژرفی تحقیق و وسعت دانش او خواهد بود. اما بزرگی و نامداری مرحوم قزونی تنها به دانش و اطلاعات عالمانه وی در رشته های تاریخ و ادب اسلامی نبود، بلکه خصوصیاتی چون «روح علمی»، «انصاف در علم» و همنشینی با دانشمندان درجه اول غرب او را از دیگران ممتاز ساخته و به پایه مردان بزرگی چون ابوریحان بیرونی و ابن خلدون رسانید.
یکی از خصوصیت های محمد قزوینی را حساسیت به زبان فارسی عنوان کرده اند. عباس اقبال آشتیانی در رابطه با علامه قزوینی می گوید: نسبت به سلامت املا و انشای فارسی درجه حساسیت و تعصب او تا به آن اندازه بود که گاهی واقعاً برای یک غلط یا یک نوشته نادرست که از یکی از معاشرین یا دوستان خود می دید یا به کلی با او قطع رابطه می کرد و یا به او اولتیماتومی در این باب می داد و اصلاح املا یا انشای غلط را جدا از او خواهان می شد.
ایرج افشار همینطور می گوید: قزوینی در علم و آنچه بدان متعلق است، متعصب بود. نمی توانست دید کتاب نادرست یا جمله ای از آن نافصیح باشد. در چنین هنگام می خروشید و صد لعن را در حق چنین نویسنده روا می دانست. چنین کسان برای او الاحمق بن الاحمق بن الاحمق و الجاهل بن الجاهل بن الجاهل بودند. در حق آنان سزا می دانست که الفاظ احمق و نادان و بیسواد و معتوه را به کار برد... می گویند سماجت و سرسختی وی در این مسأله بدان حد بود که دوستی دیرینه و کهن را نادیده می گرفت و از آن چشم می پوشید. بدین منظور که به قاعده صرف و نحو تخطی نشود و قلم خطانویس پرورش نیابد.
وقتی دوست نازنین او، آقای سیدمحمدعلی جمال زاده کلمه «سفالت» را در یکی از نوشته های شیرین خود به کار می برد، بعد از آن که مرحوم قزوینی آن نوشته را می خواند طی مکتوبی می نویسد که: «کلمه سفالت از مجله... به سرکار سرایت کرده است و از مداومت مطالعه آن این کلمه در کمون خاطرتان داخل شده و حالا بلااراده از قلمتان جاری شده است و رکیک ترین کلمه ای که در تمام عمرم شنیده ام همین کلمه است، خواهش دارم دیگر این کلمه را استعمال نکنید و شما را به خدا و به سر خانمتان قول شرف بدهید که دیگر این کلمه را استعمال نخواهید کرد والا می ترسم در رفاقت ما که من به قول عرب ها آنرا به هزار شتر سرخ مو نمی فروشم خللی وارد آید.
حبیب یغمایی هم در رابطه با این خصوصیت او می نویسد: قزوینی در درست نوشتن و درست گفتن فارسی تعصب شدید داشت و از خواندن کتاب ها و روزنامه های نادرست سخت رنج می برد و حتی کسانی را که در مکالمه اشتباهاتی می کردند به دشواری می پذیرفت و این هم خود تعلیمی دیگر بود در تربیت مستعدان.
خود محمد قزوینی در نامه ای به محمود افشار در رابطه با جراید فارسی می نویسد: من دوپایی روی قرآن می روم و به دو دست بریده حضرت عباس قسم می خورم که ضرر روس و انگلیس بلکه تسلط و تصرف آنها ایران را به مراتب ضررش کمتر است از این روزنامجات که در سراسر ایران مانند قورباغه صدا به صدا داده و مانند شغال ها یکی پس از دیگری همه به یک آهنگ و به یک رویه همان عبارات و کلمات مستهجن مستقبح مهوع را استعمال می کنند... «تفو بر تو ای چرخ گردون تفو».
من هیچ باور نمی کردم این قدر عمر کنم که آخر زبان فارسی را به این طور به خاکستر سیاه نشانده ببینم و هیچ بالله تالله گمان نمی کردم که جنس ایرانی که غارت دویست سیصدساله عرب و استیلای دویست ساله مغول را دیده و از سر خود رد کرده و زبان خویش را از میان آن همه امواج متلاطمه حوادث و تاخت و تازهای امم وحشیه سالم و صحیح بیرون آورده و به دست ما اولاد ناخلف عاق والدین داده بالأخره این طور میمون و بوزینه بشود که کله‌ی پوچ و بی مغزش هیچ از خود نداشته و چشم و دهنش به دست عثمانی ها و فرانسه ها باشد و عین عبارات اولی ها و عین ترجمه‌ی عبارات دومی ها را در عبارات خود استعمال کند. مگر عبارات و اصطلاحات فارسی قحط است که انسان گدایی از ملل خارجه که هیچ ربطی و مشاکله با ما ندارند بنماید. مگر درین شصت هزار بیت که فردوسی گفت و تمام تاریخ و افسانه ایران را در آنها با کمال فصاحت بیان نمود هیچگاه در تعبیرات آن قدر مضطر شد که از عرب یا ترک مثلا بگیرد... لعنت خدا و ملائکه اش و انبیا و اولیا و اوصیا و اتقیا و صلحا بر نویسندگان این روزنامجات و محررین آنها و سردبیران آنها و مستخدمین آنها و چاپچی های آنها و تمام عملجات آنها بیاید... ببخشید که خیلی عصبانی شدم و عریضه را بی جهت طول دادم.
هرچه از دستتان برمی آید جهاد فی سبیل الله در این راه بفرمایید که فی الواقع حسناتش از جهاد با کفّار حربی هزار درجه بالاتر است و این را حقیقت می گویم نه مبالغه شاعرانه؛ چه کفّار حربی منتهی چندین هزار آدم می کشند، ولی ملت را که از میان نمی برند، ولی این میکروب های سرطان و وبای زبان فارسی اگر دوام بکنند و تمام بدن لاغر بی بنیه این زبان شریف را فاسد نمایند واضح است که طولی نمی کشد که اصل ملت ایران مثل هزار ملل تاریخی دیگر به کلی از میان رفته جزو ملل دیگر و مستهلک در اقوام دیگر می شوند؛ چه خود سرکار از همه بهتر می دانید که از میان رفتن ملل مفهوم اش این نیست که تمام آنها را دانه ورچین قتل عام کنند، بلکه مفهوم آن آن است که به واسطه از دست رفتن عوامل ملیت از زبان و مذهب و عادات و منقولات و افسانه ها خود آن ملت مستهلک در ملل دیگر می شود والّا کم ملتی است که تمام افراد آنرا فرداً فرداً گرفته لب باغچه سر بریده باشند و آن وقت بگویند آن ملت از میان رفته است. باری ببخشید می بینم کاغذ به اتمام رسید و به مطلب دیگر نپرداخته ام. باآنکه مطلبی ازین مهم تر نبود. مستدعی هستم همیشه مرا به تعلیقات شریف خود مفتخر سازید و مرا تا اندازه ای از اوضاع شخصی خودتان و اوضاع عمومی به قدر امکان و فرصت مستحضر سازید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب