موهبتی به نام امید اجتماعی
عطر و تن: اصفهان سلامت یا بحران در نهادهای حوزه عمومی جامعه و کاستی های آن یا شادابی درونی میان این نهادها، موضوعی است که در کتاب «اخلاق در زمینه عمومی» به آن پرداخته شده و بر ارزش ها و باورهایی تأکیدشده است که نهادهای اجتماعی و عمومی جامعه برمبنای آن خودرا سامان داده اند.
کتاب «اخلاق در زمینه عمومی؛ تأملی در باب ارزش ها و نهادهای دموکراتیک» نوشته «علی میرسپاسی» محور تازه ترین سلسله جلسه های سه شنبه های فصل سخن بود که عصر سه شنبه( ۴ بهمن ماه) در کتاب فروشی اردیبهشت جهاد دانشگاهی واحد اصفهان انجام شد.
زهرا امیری اسفرجانی، جامعه شناس و مدرس دانشگاه در این جلسه با اعلان اینکه اخلاق در زمینه عمومی به این مساله برمی گردد که نهادهای جامعه در سلامت یا گرفتار بحران هستند، اظهار داشت: نویسنده کتاب «اخلاق در زمینه عمومی» معتقد می باشد که در صورت سالم بودن نهادها، اخلاق عمومی پاس داشته شده و در صورت بحران در نهادها، اخلاق در زمینه عمومی ایجاد نشده است.
او افزود: اگر بتوانیم امکان گفت و گو را در فضای عمومی جامعه فراهم نماییم، امید اجتماعی ایجاد می شود و این یعنی پیوستن افکار عمومی به یکدیگر و کوشش برای پیش بردن جامعه، حتی به اندازه یک گام.
امیری با اعلان اینکه دموکراسی یک پروژه است که مستمراً تکامل پیدا می کند و به هیچ وجه امکان ایجاد یک شبه آن وجود ندارد، اظهار داشت: اگر مردم آرزوی داشتن سیاستمداران راست گو، نیک پندار و نیک کردار دارند که به دموکراسی باور داشته و آنرا برای جامعه محقق کنند، باید بستر عمومی این باورها در جامعه فراهم باشد و مردم نیز به این ارزش ها باور داشته باشند؛ به عبارت دیگر همانطور که دکتر بشیریه می نویسد حکومت ها حد وسط تفکر جامعه و میانگین جامعه را نمایندگی می کنند. اگر این میانگین تغییر نمود، رفتار حاکمان نیز تغییر می کند.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: کتاب «اخلاق در زمینه عمومی» با ذکر مثال هایی بیان می کند که اخلاق در زمینه عمومی پاس داشته نشده و نهادهایی که در دسترس ما هستند توسط خود مردم خراب می شوند و چون امکان و مهارت گفت و گو نیز وجود ندارد، فقط یأس و ناامیدی بازتولید می شود.
او افزود: امید، مفهومی خلاق و بدیع است که مدام نو به نو می شود، اما امید، ماهیتی اجتماعی دارد، برای اینکه از نهادهای اجتماعی برمی آید و از فلسفه وام گرفته می شود. امید در این معنا امری اجتماعی است و از این لحاظ با جامعه شناسی فصل مشترک دارد. در زمینه امید اجتماعی نیز همچون جامعه شناسی، ما انسان را این جهانی می بینیم که عامل تغییر است و این تغییر را در زمینه روابط اجتماعی به وجود می آورد.
این جامعه شناس اضافه کرد: امید اجتماعی در بردارنده کنش است و به انسانِ متکی به خود و عامل تغییر بودن او اشاره دارد و تفاوت این مفهوم با امید در روان شناسی و الهیات نیز همین اعتقاد به تغییر است. بنا بر این امید اجتماعی، به این مفهوم خاصیت رهایی بخشی دارد، از هر نوع فرافکنی به دور و به شدت با دموکراسی نزدیک است و هدف اصلی آن حصول زندگی بهتر و شرافتمندانه برای انسان است.
امیری با اعلان اینکه عملی بودن و استراتژی تغییر، دو خاصیت مفهوم امید اجتماعی است، افزود: مفهوم امید اجتماعی به انسان معمولی برای ایجاد تغییر در حد توان و ایجاد جامعه خوب کمک می نماید و بدنبال ایجاد انسان متعالی و آرمانی نیست. پس تغییر ذیل امید اجتماعی پروژه ای خلاق و با پروژه های اتوپیایی و غیرعملی مخالف است، به شدت اصلاح گرایانه و مصلحانه است، اصلاح و بهبود را ممکن می داند و در پی ایجاد جامعه معمولی با رعایت شرافت انسان است. در تعریف جان دیویی، امید اجتماعی ایمان به قدرت انسان و ارزش های دموکراتیک است.
این مدرس دانشگاه و جامعه شناس با اشاره به تعریف امید اجتماعی، اظهار داشت: امید اجتماعی، کنشی آگاهانه و هدفمند برای ایجاد تغییر در راستای دستیابی به آرزوی پیشرفت با بهره گیری از هدف گذاری، برنامه ریزی، تلاشگری و مسئولیت پذیری است. مسئولیت ساخت جامعه را بر عهده انسان می گذارد و ازاین جهت به شدت اخلاقی است، برای اینکه انسان را در جامعه، مسئول می داند و نه بی اراده و بی تأثیر. رورتی معتقد می باشد که امید اجتماعی، خلق آینده است؛ یعنی اعضای یک جامعه سناریوها و داستان پیشرفت خودرا می نویسند تا جامعه را به نقطه مطلوبی در آینده برسانند و این فقط بوسیله گفت و گو خصوصاً گفت و گو درباره ی مهم ترین چالش ها و مسائل جامعه امکان پذیر می شود.
امیری اضافه کرد: در زمینه خصوصی افراد نیاز به گفت و گو با سایر شهروندان ندارند، بدین سبب گفت و گو و تصمیم گیری آسان تر است؛ اما برای حل مسئله اجتماعی پروسه گفت وگوی دموکراتیک نیاز است. در مورد ایران در دو کلان روایت سنت و مدرنیته همیشه در ۱۰۰ سال اخیر درگیر ستیز و دشمنی بوده اند، مسائل آنها اساساً متفاوت بوده و بنا بر این امید اجتماعی اصولاً در جامعه شکل نمی گیرد و درنتیجه مهم ترین مسئله و چالش جامعه ایران در ۱۰۰ سال اخیر دستیابی به دموکراسی یا حفظ و تحکیم دموکراسی بوده است.
او با اعلان اینکه امید اجتماعی یک فضیلت اخلاقی است که افراد جامعه وظیفه دارند در آن مشارکت کنند، تاکید کرد: حتی اگر این مشارکت به نتیجه نرسد، درهرصورت حضور انسان در این فرآیند، او را به عاملیت خود نزدیک می کند. درحقیقت امید اجتماعی ابتدا در سطح خرد شکل می گیرد یعنی افراد، باتوجه به این که جامعه و خانواده چه منابع، فرصت ها و امکاناتی را در اختیار آنها قرار می دهد اهداف و کارهایی را در نظر گرفته و برای رسیدن به آن برنامه ریزی می کنند، در این بخش به خاطر روشن بودن اهداف و نزدیک بودن افراد مورد گفت و گو، فرآیند آسان تر طی می شود. تا این سطح امید اجتماعی دستاوردی فردی است که با دستیابی به آن، فرد به عاملیت خود نزدیک می شود و به این باور می رسد که ساختارهای اجتماعی نیز امکان تغییر آرام آرام دارند، بنا بر این فرد آغاز به برنامه ریزی و هدف گذاری برای ایجاد تغییر در جامعه می کند.
این مدرس دانشگاه با اشاره به لزوم رسیدن افراد جامعه به توافق بین الاذهانی برای نوشتن داستان جامعه، اشاره کرد: اکثریت ما در گفت وگوی اجتماعی مهارت نداریم، نمی توانیم عقیده مخالف خودرا تحمل نماییم، درصورتی که اگر جامعه بتوانند پیوند بخورند و سناریو پیشرفت اجتماعی را بنویسند، امید اجتماعی به مثابه دستاورد اجتماعی ایجاد و فرد تبدیل به شهروند می شود.
امیری همین طور به نقدهای واردشده به رورتی برای بیان مفهوم امید اجتماعی اشاره نمود و اظهار داشت: منتقدان می گویند رورتی این مفهوم را معطوف به جامعه آمریکا تئوریزه کرده است، درحالی که امید اجتماعی و دموکراسی باید در کل جهان ایجاد شود وگرنه همین امید که در گوشه ای از دنیا وجود دارد، به خوشه های خشم تبدیل می شود و ضد خودرا تولید می کند. درحالی که اگر جامعه ای سناریوی خوش بینانه بنویسد و کنش روبه جلو داشته باشد و به پیشرفت برسد، عاملیت بیشتری پیدا می کند تا بتواند این سناریو را برای کل دنیا نیز طراحی کند و جهان بهتری بسازد و فعالین حقوق بشر و حقوق بانوان که به شکل جهانی فعالیت می نمایند، افرادی هستند که در عاملیت از سطح میانه حرکت می کنند و به سطح سوم می رسد.
او تاکید کرد: رورتی معتقد به گفت و گو است، او اعتقاد دارد افرادی که امید به بهبود ندارند اصلاً نمی توانند در این فرآیند شرکت نمایند. ما در طول ۱۰۰ سال اخیر در پی تحقق دموکراسی حکومت دارانه بوده ایم و هیچگاه کسی فکر نکرد که چرا پس از تمام آن مسیرها به آن دسترسی پیدا نکرده ایم. ما مسیر را اشتباه رفتیم، برای اینکه ما باید بدنبال دموکراسی به مثابه روشی جهت زندگی باشیم به عبارتی، شهروندان باید دموکراتیک باشند تا جامعه و ساختارهای آن دموکراتیک شوند، چونکه محال است که در جامعه ای مردم دموکراتیک نباشند و دموکراسی در آن شکل بگیرد.
این جامعه شناس افزود: ارزش های دموکراتیک مثل احترام به تکثر، رواداری، تحمل مخالف و... باید درونی شوند، برای اینکه وقتی به این ارزش ها باور داشته باشیم و برای ما درونی شود، کنش ما به کنش دموکراتیک تبدیل می شود و با پیوست و انباشت کنش های دموکراتیک، ساختار دموکراتیک ایجاد می شود و ساختارها نیز می توانند دموکراسی را حاکم کنند در خلال این کنش ها چیزی شکل می گیرد که نام آنرا دموکراسی گفت وگویی گذاشته اند.
منبع: عطر و تن
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب