بدخوانی شعر نیما توسط شاملو که معنای آنرا دگرگون کرد
به گزارش عطر و تن، یک پژوهشگر اعتقاد دارد، خوانش بد از شعر «خانه ام ابری ست» نیما، سبب واژگون شدن معنا و محتوای شعر نیما شده است.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، شصت و سه سال می شود (۱۳ دی ماه) که از خاموشی نیما یوشیج می گذرد. این تاریخ در منابع و حتی سنگ مزار این شاعر هم این تاریخ ثبت شده و شراگیم یوشیج هم در اینباره می گوید: «عدد سیزده در خانواده ما واقعه زاست. نیما هم عدد سیزده را به عکس جمشیدشاه که آنرا نحس می دانست، دوست داشت و سرانجام در سیزدهمین روز ماه دی سال ۱۳۳۸ چشمان پُرمهرش را برای همیشه بست». البته محمد عظیمی، پژوهشگر در یادداشتی با عنوان «جهل یا غفلت در رابطه با روز خاموشی نیما!» تصریح کرده این تاریخ اشتباه بوده و ۱۶ دیماه را بعنوان روزدرگذشت شاعر می داند.
به تازگی عباس حمیدفر در مجله «نقد و بررسی کتاب تهران» در یادداشتی به «بدخوانی شعری از نیما یوشیج» پرداخته که به بهانه سالروز درگذشت این شاعر بازنشر می شود:
« خانه هم ابری ست
خانه ام ابری ست
یکسره روی زمین ابری ست با آن»
نیما
از این حقیقت نمی توان گریز داشت که زنده یاد نیما با تحول عظیم در شعر فارسی و بنیان گذاری شعر نو، که به روایتی شعر نیمایی هم گفته می شود، در ماهیت امر خود انسانی دیگراندیش و آشنا به مسائل اجتماعی و جهانی بود.
در جایی می گوید: "خیلی دلم می خواهد آنچه را می نویسم یا می سرایم بیان دردهای جامعه ام باشد". و در جای دیگر این بینش و حال و هوا را در بعدی جهانی گسترش می دهد و آنرا در مصراعی از منظومه بلند "مرغ آمین" این گونه می سراید:
"و زبان آنکه با درد کسان پیوند دارد باد گویا"!
این جاست که این حال و هوا را در اغلب شعرهای او همچون جریانی سیال به وضوح می بینیم. و اگر زمانی بخواهیم تحلیلی بر شعرهای او داشته باشیم نخستین شرط لازمه بررسی و تأمل در آنها آشنایی و آگاهی از شرایط اجتماعی آن دوره و مقطع زمانی سرایش آن شعر خواهد بود. برای نمونه، اگر شعرهای "می تراود مهتاب"، "هست شب"، "دل فولادم"، "برف"، یا همین شعر "خانه ام ابری ست" را با این معیار بسنجیم. به خوبی در می یابیم که علت سرایش هر یک از آنها وجود شرایط و تحولات خاص اجتماعی و سیاسی در جامعه آن روز بوده است. به قول خودش تلاش داشته "درد کسان" را همچون جریان سیالی در اشعار خود روان ساخته یا به قولی به آن پیوند دهد.
اما از این مقوله که بگذریم، گاهی اوقات اتفاق می افتد که شعری بدون در نظر گرفتن موارد ذکر شده، وسیله صاحب نامی خوانده یا تفسیر می شود و خیلی زود به اعتبار آن نام آشنا، زبانزد خاص و عام می گردد. اما، هیهات، در این جاست که اگر بخواهی برای تصحیح و نشان دادن مفهوم واقعی و مورد نظر شاعر اظهار نظری بکنی به راستی چه راه پرنشیب و فرازی را بایستی بپیمایی.
شعر "خانه ام ابری ست" نیما یکی از این نمونه هاست که به این درد مبتلا گشته. همانگونه که بیان شد، خوانش اشتباه این شعر توسط یکی از نام آشنایان سالیانی است با همان اشکال محتوایی بر سر زبان ها افتاده و همچنان تکرار می شود.
جریان بدین قرار است:
در خوانش سطری از این شعر، رعایت نشدن کسره ای برای باران، آنچنان مفهوم شعر را با ادامه آن و ایجاد التقاط ناخواسته در هم آمیخته، که کل معنا و مفهوم شعر دگرگون یا بهتر بگوییم واژگون شده است. همان گونه که مطرح گردید، اگر به دقت و با در نظر گرفتن شرایط جامعه آن روز و خصوص آشنایی با بینش نیما این شعر را مورد بررسی قرار دهیم، در می یابیم که عمدتا استعاره های مورد استفاده نیما در اشعارش هر کدام دارای مفهومی خاص و بیان گر شرایطی خاص هستند. برای نمونه، نیما کلمه ابر و ابری بودن در این شعر را تنها و تنها برای ترسیم و بیان ترور و خفقان حاکم و شرایط اجتماعی آن مقطع زمانی معین مورد استفاده قرار داده است. پس این جاست که بایستی بپذیریم این توصیف مختص آن شرایط خاص بوده و تا پایان شعر همچنان پا برجا و حتی با بسط آن به سراسر زمین تعمیم می یابد:
خانه ام ابری ست
یکسره روی زمین ابری ست با آن
از فراز گردنه خرد و خراب و مست
باد می پیچد
تشبیه ترور و خفقان به ابر و بادی که از جانب حاکمیت بر جامعه در گذر است و حتی آنرا تا حد ویرانگی دنیا بسط می دهد. راه چاره ای را طلب می کند. و درست در این جایت که شاعر چشم امید به روشنفکران و روشنگران جامعه می دوزد. اما طولی نمی کشد که ناامیدانه از این درگاه باز می گردد و به این حقیقت پی می برد که تبلیغات رژیم آنها را به بیراهه کشانیده است:
و حواس من!
آی نی زن که تو را آوای نی برده ست دور از ره کجایی؟
این جاست که در ادامه و توصیف شرایط و برملا نمودن وضعیت، دل نگرانی خویش را از ابرها هم پنهان نمی دارد. و این طور اعلام می کند که حتی ابرها هم نازا و گرفته اند و بارانی در موجودیت آنها نمی بیند:
خانه ام ابری ست
اما اَبرِ بارانش گرفته ست.
دقیقاً همین جاست که آن بزرگان این بیت را بدون کسره لازم خوانده اند. بدین صورت "اما ابر بارانش گرفته ست" یعنی تمامی آن مفاهیم مورد نظر نیما با بارش باران نفی می شود. در حالیکه نیما با این وجود و هوا و گرفتگی ابر هیچ امیدی به باراش باران ندارد. و حتی روزهای آفتابی و روشن گذشته را در خیال خودم مجسم می دارد که از دست رفته اند و حسرت آن روزها را می خورد:
من به روی آفتابم می برم در ساحت دریا نظاره
و همه دنیا خراب و خرد از باد است
در ادامه باز همان "نی زن" و روشنگری را که نوای نی او را به بیراهه کشانیده است، توصیف می کند و چه بی پرده نمایان می سازد که هیچ الهام روشنی بخشی از آمدن باران و پیدایش روزنه امیدی نیست:
و به ره نی زن که دایم می نوازد نی
راه خویش را دارد اندر پیش!!
(ظاهرا منظور نویسنده این نوشتار، خوانش کسانی چون «احمد شاملو» بوده است که به هر علت از یاد کردن نام پرهیز کرده است)
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب