گفت وگو با اسماعیل آذر
ردپای نوروز در شعر فارسی
عطر و تن: اسماعیل آذر با بیان سیر تحول نوروز در شعر فارسی از آغازی بگفته او نامشخص تا امروز، و این که در پرداختن به نوروز در شعر معاصر نگاه ها خیلی به گذشته است، می گوید.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه در گفت و گو با ایسنا درباره جایگاه سنت ها و آیین های ایرانی در ادبیات فارسی با نگاه ویژه به سنت نوروز اظهار نمود: اصولا دلیل این که آیین هایی در زندگی انسان ظاهر و بعد هم ماندگار می شوند، سرشته شدن آن آیین با درون انسان است؛ هر چیزی که با درون انسان آغشته شود و انس بگیرد، هیچگاه فراموش نمی گردد، خاصه که در ضمیر تاریخی قومی بماند، و نه فقط آیین های نوروزی بلکه هر آیینی که به صورت یک فرهنگ درآمده است.
او اضافه کرد: وقتی آیینی به صورت فرهنگ درآمد، یعنی معرفت عامه پیدا می کند و عموم نسبت به آن معرفت و آشنایی خواهند داشت و به این صورت ماندگار خواهد شد. البته ممکنست بعضی ها شیرین تر و خوش تر به دل بنشینند، این در اختیار مردم آیین پذیر است.
آذر سپس با اشاره به سرآغاز آیین نوروز بیان کرد: اما آیین نوروز آیینی است که شروع آن معین نمی باشد، فقط وقتی صحبت از نوروز می شود، آنرا به جم نسبت می دهند، حتی از روزگار هخامنشی اطلاعات خیلی کمی درباره نوروز داریم و پس از آن هم در حدود سال ۳۳۰ پیش از میلاد، زمانی که اسکندر به ایران حمله کرد و بعد از آن هم ۱۱۶ سال یونانی ها بر کشور ما حکومت کردند که طبعا آنها هم آیین خودشان را داشتند، حتی از دوره اشکانیان هم اطلاعات چندانی در اختیار ما نیست اما اشکانیان نوروز را ارج می نهادند.
او افزود: اطلاعات ما درباره نوروز بیشتر از دوره ساسانیان است، در آن روزگار نوروز را به زبان پهلوی «نوگروج» می خواندند که بعد «گ» حذف شد و «ج» به «ز» تبدیل شد ولی به زبان پهلوی یا زبان فارسی میانه ما «نوگروج» داشتیم. همین طور ابوریحان بیرونی در «التفهیم» نوروز را پیشانی سال می نامد و در شعرِ عنصری نوروز با صفت بزرگ آمده است.
اسماعیل آذر درباره چگونگی پرداختن شاعران کلاسیک به نوروز اظهار داشت: برای نوروز در زبان فارسی از روزگار رودکی شعر داریم، یعنی شاعری که «پدر شعر فارسی» لقب گرفته، شعرهایی درباره نوروز دارد؛ «بخندد لاله بر صحرا بسان چهره لیلا/ بگرید ابر بر گردون بسان دیده مجنون/ ز آب جوی هر ساعت همی بوی گلاب آید / در او شسته است پنداری نگار من رخ گلگون». همین طور فردوسی بطور مفصل از نوروز در شعرهایش گفته است، او هم نوروز را به جم نسبت می دهد. به قرن ششم می رسیم که از آن زمان نوروز در خودش شکل اندازی می کند یعنی خدا وارد شعر می شود. تا روزگار سنایی غزنوی هم حتی شعرهای نوروز همه توصیفی بودند و همه وصف بهار را می گفتند، مثل منوچهری دامغانی که قهرمان این گود است: «نوبهار آمد و آورد گل و یاسمنا/ باغ همچون تبت و راغ بسان عدنا/ آسمان خیمه زد از بیرم و دیبای کبود/ میخ آن خیمه ستاک سمن و نسترنا»، یعنی نوروز را در جای جای شعر منوچهری دامغانی می بینیم. اگر بخواهم قهرمان شعر نوروز را در روزگار کهن نام ببرم، بدون شک از منوچهری سخن به میان خواهم آورد. اما مولوی این چنین از نوروز می گوید: «نوروز بمانید که ایام شمایید/ شروع شمایید و سرانجام شمایید/ آن بامداد اولین بهاری که ز شادی / می آورد از چلچله پیغام، شمایید»؛ چهره و شیوه شعر نوروزی عوض می شود.
مجری برنامه «مشاعره» همین طور بیان کرد: سعدی از نوروز چنین می گوید: «ما را سر باغ و بوستان نیست/ هر جا که تویی تفرج آن جاست/ گویند نظر به روی خوبان/ نهیست نه این نظر که ما راست»، مشابه این را مولوی هم دارد؛ «گر رود دیده و عقل و خرد و جان تو مرو/ که مرا دیدن تو بهتر از ایشان تو مرو... »، می بینیم که چه در شعر سعدی و چه در شعر حافظ، نوروز با حکمت به هم می آمیزد مثلا سعدی می گوید «بلبلی زار زار می نالید/ بر فراق بهار وقت خزان/ گفتم انده مبر که بازآید/ روز نوروز و لاله و ریحان...»، حافظ هم همچنین که می گوید: «خوش تر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست/ ساقی کجاست گو سبب انتظار چیست»؛ این شعرها با حکمت به هم درآمیخته است.
آذر در ادامه درباب نوروز در شعر معاصر اظهار داشت: وقتی به شعر معاصر می رسیم، می بینیم که شعرها حالت نوستالژیک پیدا می کند، چون انسان با طبیعت بیشتر مألوف بود، ولی این الفت امروز خیلی کمتر شده، همه در سلول هایی به نام آپارتمان هستند و درها بسته و پرده ها کشیده است، آن قدر آسمان خراش ها آمده اند که گاهی رنگ آسمان را هم نمی بینیم، وقتی هم می بینم غبارآلود است اما در گذشته به این شکل نبود، فروغ با نگاه به گذشته می گوید: «آن روزها رفتند/ آن روزهای خوب/ آن روزهای سالم سرشار/ آن آسمان های پر از پولک...»؛ این ها همه نوستالژی است. بطور کلی تا قرن ششم نوروز بیشتر توصیفی بود و از آن به بعد، حکمت و حکایت هایی که پندآمیز است، به شعر وارد می شود و در شعر معاصر نگاه ها خیلی به گذشته نوروز است.
منبع: عطر و تن
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب