كتاب شناسی عملیات بدر در آثار مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
عطر و تن: با فرا رسیدن سالروز عملیات بدر، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی نمود.
به گزارش عطر و تن به نقل از تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، بیستم اسفندماه سالروز عملیات بدراست؛ عملیات بدر به صورتی ادامه عملیات خیبر در منطقه هورالعظیم و با هدف نزدیکی به بصره بود که مهم ترین هدف عملیات های ایران در جبهه جنوب به حساب می آید.
با فرار رسیدن سالروز عملیات بدر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی نماید و شرح مختصری از هرکدام ارائه نماید.
۱- خرمشهر تا فاو (فصل اول: نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر)
کتاب «خرمشهر تا فاو» در دو فصل تنظیم شده است. در فصل اول تحت عنوان «نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر» ابعاد و زوایای جنگ از آزادی خرمشهر تا پیش از عملیات والفجر ۸ به صورت اجمالی در هشت مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط قوت و ضعف خودی و دشمن، دستاوردهای نظامی سیاسی و همین طور چگونگی ارتقای خودی در زمینه های سازماندهی و تاکتیک در طول این دوران ازسیر مربوطه می توان دریافت، این مباحث عبارتند از: ۱- فتح خرمشهر ۲- عملیات رمضان ۳- عملیات محدود ) مسلم بن عقیل ـ محرم ( ۴- والفجر مقدماتی ویک ۵- توجه مجدد به عملیات محدود و گسترش جنگ در سراسر مرز (والفجر ۲ و ۳و ۴) ۶- عملیات خیبر: اتخاذ تاکتیک ویژه جهت دستیابی به ابتکار عمل ۷- عملیات بدر و ۸- بعد از بدر: گسترش جنگ شهرها و انجام سلسله عملیات محدود (قدس ۱تا ۵ و عاشورا ۴)
فصل دوم کتاب به عملیات بزرگ و سرونشت ساز والفجر ۸ (پیروزی فاو) اختصاص دارد. از خاصیتهای این کتاب دارا بودن لیست راهنمای موضوعی کتاب جهت سهولت دستیابی پژوهشگران آورده شده است.
۲- تنبیه متجاوز (فصل دوم: ابتکار نظامی (اسفند ۱۳۶۲ - دی ۱۳۶۴))
در کتاب «تنبیه متجاوز»، ابعاد مختلف جنگ از شروع عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷(شش سال) با تاکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری دراین زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازنگری شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.
۳- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۶: گسترش جنگ)
کتاب «سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان)» هفت فصل دارد که در آنها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرت های بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرتهای بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» خصوصاً حضرت امام خمینی(ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تاکید امام بر ادام هی جنگ، طرح ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیین کننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمکهای اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ خصوصاً بعد از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.
۴- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم) (فصل ششم: تحول در تدبیر نظامی)
جلد دوم کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ»، مسائل سیاسی جنگ همچون چگونگی تصمیم گیری به عبور از مرز بعد از فتح خرمشهر و نیز قطعنامه های مختلف سازمان ملل خصوصاً قطعنامه ۵۹۸ هم مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند و عملکرد دستگاه سیاست خارجی ایران در دوران جنگ نیز ارزیابی شده است. در آخر هم به چگونگی روند خاتمه جنگ پرداخته شده است و عوامل موثر بر اختتام دادن به جنگ ۸ ساله بررسی شده اند. فصلی هم به درس ها و تجربیات حاصل از جنگ اختصاص یافته است و دلیلهای پیروزی ها و ناکامی های قوای مسلح در جریان جنگ تحمیلی بیان شده است. یک فصل هم به خسارات ایران و عراق از جنگ اختصاص یافته است و به عقب ماندگی های اقتصادی دو کشور اشاره شده است.
در هر فصل در قالب مطالب مطرح شده به بهره گیری فراوان رزمندگان اسلام از معارف قرآن مجید و سیره دوده علیهم السلام و رهبری های مؤثر امام خمینی که سبب فداکاری های فراوان رزمندگان جبهه ها می شده است نیز پرداخته شده است. سرانجام و اختتام جنگ نیز که با پذیرش معاهده ۱۹۷۵ از طرف صدام حسین ـ که به بهانه آن جنگ را شروع کرد ـ به نفع ایران به اتمام رسید هم تشریح گردیده است و به سرنوشت حزب بعث عراق و فروپاشی آن بعنوان حسن ختام پرداخته شده است.
این کتاب دارای اسناد منحصر به فردی است که ناشی از حضور نویسنده در جبهه ها و نیز مذاکره با دست اندرکاران دفاع مقدس بوده است.
۵- مخابرات (روایت مهدی شیرانی نژاد) (جلسه پانزدهم: گردان های لیله القدر)
سردار شیرانی نژاد در گفت وگوهای صورت گرفته در تاریخ شفاهی خود، ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزش های اولیه را توضیح داد. بعد از آن سردار شیرانی نژاد به تناسب سؤال های طرح شده، به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره نمود و مطالبی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه های مخابرات و نقش آنها در عملیات های مختلف در جبهه های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح نمود. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.
۶- با نوای کاروان (به روایت محمدصادق آهنگران) (گفت و گوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه)
کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس انتشار یافته است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی بهداروند می باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال ها و تاکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا شروع جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونهشناسی و مناسبتشناسی نوحه ها، بخش چهارم از شخصیت های تأثیرگذار در راه زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیت های فرهنگی برون مرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.
۷- اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)
یکی از کتاب هایی که در حوزه اطلس یگانی انتشار یافته است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و بهادار ای را به عهده داشته است بطوریکه با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.
کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز نموده و با اشاره به شروع جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و نخستین اعزام ها به انتها می برد.
اعزام نخستین گردان سازمان یافته استان به جبهه جنوب و عملیات های کرخه نور و ثامن الائمه و طریق القدس، نبردهای فتح المبین و بیت المقدس مطالبی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین های اشغال شده» آورده شده اند.
در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی شده اند. عملیات های خیبر و والفجر ۸ همین طور نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم بعنوان «نبردهای پیروز» مرور می شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات های کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی شده اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.
همین طور در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.
۸- اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.
این کتاب ۲۷۲ صفحه ای مشتمل بر ۶ فصل است، اظهار داشت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیات های آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و پس از عملیات رمضان ورود می نماییم. فصل بعدی عملیات های آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیات های سرنوشت ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را بطور خلاصه شرح داده است. همین طور لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیات های کوهستانی هم دارد که جابه جایی هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.
۹- اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در هشت سال دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
در این اطلس تلاش شده تا با استفاده از نمودار، جدول و عکس عملیات های آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه آفرینی کرده اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر سعی شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحققات دفاع مقدس و همین طور منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.
۱۰- اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: تنبیه متجاوز)
اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) و حماسه آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از خاصیت های این کتاب می توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷ ولی عصر (عج) در عملیات های مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیات های این لشکر، همین طور درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیات های لشکر ۷ ولی عصر (عج) اشاره نمود. همین طور معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷ ولی عصر (عج) بعنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس هایی است که تا حالا انتشار یافته اند.
۱۱- اطلس خوزستان در جنگ (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))
نخستین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و پس از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در مقابل این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر گردید، به اختصار مرور شده است.
کتاب «خوزستان در جنگ » پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان پیش از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همین طور هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دست یابی به آن، پرداخته شده است.
هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.
همچنین، عملیاتهای آزادسازی و عملیاتهای تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین می باشد.
۱۲- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)
در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه پیش از شروع رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همین طور در این کتاب، گزینش رنگها و آرایش صفحات و رنگ آمیزی نمودارها و نقشه ها، باتوجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.
در مقدمه اطلس«جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال قسمتی از سرزمین های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.
۱۳- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (عبور از مرز)
نگارش کتاب «اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق» از سال ۸۶ شروع شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر خصوصاً کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از شروع جنگ تا اختتام اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.
خاصیت اصلی اطلس ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می نماید.
خاصیت دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم بوسیله تصویر می شود.
کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از: فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال قسمتی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و کوشش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز»، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».
۱۳- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (عبور از مرز)
نگارش کتاب «اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق» از سال ۸۶ شروع شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر خصوصاً کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از شروع جنگ تا اختتام اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.
خاصیت اصلی اطلس ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می نماید.
خاصیت دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم بوسیله تصویر می شود.
کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از: فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال قسمتی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و کوشش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز»، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».
۱۵- حقیقت درخشان (فصل چهارم: اقدامات و خدمات سپاه در دوران دفاع مقدس)
کتاب «حقیقت درخشان» به نقش سپاه پاسداران و بسیج در دفاع مقدس از منظر مقام معظم رهبری ( مدظله ) در محدوده زمانی ۱۳۵۹ تا ۱۳۹۵ در سه بخش پرداخته است. بخش اول این کتاب شامل کلیات پژوهش، بخش دوم و سوم نیز در شش فصل به اهداف، رسالت و ماموریت های سپاه و بسیج، خصوصیات و خاصیت های آنها پرداخته است.
کتاب «حقیقت درخشان» دارای این وجه ممیزه است که دیدگاه مقام معظم رهبری درباب سپاه و بسیج در دفاع مقدس را با استفاده از روش تحقیق کیفی و اسنادی تحلیل محتوای کیفی، دسته بندی و طبقه بندی موضوعی کرده تا تصویر کلی و جامع از دیدگاه ایشان درباب پیشینه و خدمات این دو نهاد انقلابی ارائه نماید.
۱۶- تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی (فصل هفتم: استراتژی توسعه دامنه ی جنگ)
نویسنده کتاب «تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق»، فرهاد درویشی سه تلانی با استفاده از اسناد و مدارک بجای مانده از جنگ ایران و عراق و همین طور گفتگو با تعدادی از فرماندهان دوران جنگ کوشیده است، استراتژی رژیم بعث عراق در جنگ با ایران را تجزیه و تحلیل کند و به ارزیابی آن بپردازد.
این کتاب شامل پنج بخش و در مجموع شامل یازده فصل می باشد. در آخر هر فصل منابع ذکر شده است. بخش اول کتاب با عنوان مقدمه و کلیات است. بخش دوم با عنوان استراتژی جنگ عراق در شروع جنگ، کوشیده است تا استراتژی نظامی عراق را در ماه های آغازین تهاجم ارتش این کشور به ایران، بررسی کند. بخش سوم استراتژی تدافعی عراق از اسفند ۱۳۵۹ تا فروردین ۱۳۶۷ را مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار داده است. در مجموع، چرخش استراتژی نظامی عراق از هجومی به دفاعی، از روزهای پایانی سال ۱۳۵۹ و فروردین سال ۱۳۶۰ شروع و تفکر غالب ارتش عراق شد که تا فروردین ۱۳۶۷ ادامه یافت. بخش چهارم با عنوان استراتژی نظامی هجوم مجدد عراق در بهار و تابستان ۱۳۶۷ می باشد. عراق در مدت کوتاهی نه فقط توانست همه ی سرزمین هایی را که ایران در سالهای ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۷ تصرف کرده بود بازپس گیرد، بلکه ناباورانه تصمیم گرفت تا باردیگر به خاک ایران تجاوز کند تا شاید آنچه را که در تهاجم ۱۳۵۹ کسب نکرده بود در این زمان به دست آورد. و در آخر عوامل تأثیرگذار بر بروز جنگ و حمله عراق به ایران در سه سطح خرد، کلان و سیستماتیک بررسی شده است.
۱۷- تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق/ پیش درآمدی بر یک نظریه (فصل ششم: جنگ تعاقبی ـ تهاجمی)
کتاب «تجزیه وتحلیل جنگ ایران و عراق پیش درآمدی بر یک نظریه» به نویسندگی محمد درودیان، تلاش دارد با بررسی جنگ بعنوان یک مسئله راهبردی، میان تجربیات جنگ هشت ساله با نیازها و ضرورت های حال و آینده، ارتباط و پیوستگی عمیق و منطقی برقرار کند، تا از این طریق امکان استفاده از تجربه دفاع مقدس، برای تصمیم گیری در ساختار سیاسی ـ نظامی کشور برقرار شود. به عبارت دیگر، نویسنده گامی در جهت ارتقاء مباحث از سطح عملیاتی به سطح راهبردی بمنظور استفاده از تجارب جنگ برداشته و به سمت ایجاد نظریه ماندگاری دراین زمینه حرکت نماید.
نویسنده در این کتاب از مباحثی که در کتاب های پیشین خود به خصوص مجموعه شش جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» بهره برده است، اما این مطالب را به غایت کمال رسانده و سطح آنرا ارتقا بخشیده است. خواننده در این کتاب با دید راهبردی عمیقی روبرو می شود که می توان از این طریق، نیازها و ضرورت های حال و آینده را تا اندازه ای مورد شناسایی قرار داد.
نویسنده در این کتاب به تبیین منطقی و مستدل از جنگ تحمیلی و دفاع مقتدرانه از حریم هشت سال دفاع مقدس می پردازد. وی تبیین مسائل جنگ را در مقایسه با گذشته، با استدلال و تفضیل بیشتری ارائه می نماید تا از ابهاماتی که به اقتضای عمق مطالب جنگ وجود دارد، مرتفع نماید. همین طور تلاش می کند تا شبهات و اشکالات جدیدی که در دهه اخیر، در باب مسائل جنگ مطرح شده، مورد نقد و بررسی قرار دهد.
۱۸- جنایت جنگی حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران (فصل ششم: افزایش حملات شیمیایی عراق در عملیات بدر و اقدامات سیاسی ایران)
در کتاب «جنایات جنگی؛ حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» به ابعاد دیگری از حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران همچون بررسی جایگاه تسلیحات شیمیایی در جنگ هشت ساله از دیدگاه نظامی، تحلیل انتقادی دیپلماسی خارجی و عمومی جمهوری اسلامی ایران و همین طور پیامدها و بازتاب این اقدام غیر انسانی رژیم بعث عراق پرداخته شده است.
نویسنده کتاب، محمد باقر نیک خواه بهرامی است که خود بعنوان راوی در دوران جنگ به صورت عینی شاهد حوادث رخ داده بوده و در نگارش این کتاب وقایع را دقیق و علمی و همین طور نقادانه به قلم آورده است. این کتاب شامل ۱۲ فصل و یک بخش ضمائم است. فصل اول «تاریخچه جن گهای شیمیایی»، نام دارد. فصل دوم با عنوان«عوامل شیمیایی و کاربرد آ نها در جنگ ها»، فصل سوم با عنوان «دستیابی عراق به سلاح های شیمیایی»، فصل چهارم با عنوان «کاربرد سلاح های شیمیایی از دوره اشغال تا ورود ایران به خاک عراق»، فصل پنجم با عنوان «بمباران شیمیایی عملیات خیبر و اقدامات دیپلماتیک ایران»، فصل ششم «افزایش حملات شیمیایی عراق در عملیات بدر و اقدامات سیاسی ایران»، فصل هفتم با عنوان «بمباران گسترده فاو؛ اوج جنگ شیمیایی عراق مقابل ایران»، فصل هشتم «تکرار بمباران شیمیایی گسترده در منطقه شلمچه»، فصل نهم «فاجعه شیمیایی حلبچه»، فصل دهم با عنوان «حملات شیمیایی عراق در مقطع پایانی جنگ»، فصل یازدهم «برون افتادن رازها» و فصل دوازدهم «جمع بندی؛ نتایج کلی حملات شیمیایی، بررسی کلی مواضع سازمان های بین المللی» نام دارند.
با استفاده از نتایج و یافته های کلی به جمع بندی حملات شیمیایی پرداخته و در آخر مواضع سازمان ملل متحد درباره کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ عراق مقابل ایران را بررسی نموده است.
۱۹- حقوق بشردوستانه در جنگ ایران و عراق: مرور رفتار عراق (فصل چهارم: استفاده گسترده عراق از سلاح های شیمیایی)
کتاب «حقوق بشردوستانه در جنگ ایران و عراق: مرور رفتار عراق» عنوان پانزدهم از مجموعه فرهنگ و مطالعات نظامی دوره عالی جنگ است که به بررسی مهم ترین جهت گیری ها و استراتژی های دولت های موثر در صحنه جنگ عراق مقابل ایران اختصاص یافته است
مطالب و مباحث کتاب در پنج فصل کلی و چندین بخش جزئی ساماندهی و تدوین شده است. مفهوم، تاریخچه و سیر تکوین حقوق بین الملل بشردوستانه، رفتار عراق با افراد و اهداف غیرنظامی، رفتار عراق با نظامیان و اسیران جنگی، استفاده ی گسترده ی عراق از سلاح های شیمیایی و به کار گیری سایر روش های منع شده در جنگ عناوین فصل های این کتاب است.
این کتاب برگزیده یازدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، آبان ۱۳۸۶ است.
۲۰- مسائل اساسی جنگ در آثار انتشار یافته ارتش و سپاه (جلد اول) (فصل ششم: تامین اهداف سیاسی در جنگ با پیشروی در خاک عراق)
در جلد اول از کتاب«مسائل اساسی جنگ در آثار انتشار یافته ارتش و سپاه» نویسنده در بررسی نوع نگاه و زاویه دید آثار منتشره ارتش و سپاه درباره جنگ عراق و ایران، تلاش دارد که از نگرش های شخصی – سازمانی و واقعه محوری – تاریخی که الان بر روایت جنگ سایه افکنده است فراتر رفته و بمنظور اندیشه ورزی درباره جنگ عراق و ایران، بررسی آثار منتشره ارتش و سپاه را با هدف تبیین تحولات نظامی – راهبردی جنگ در پاسخ به نیازهای آینده انجام دهد بدین معنا که آثار انتشار یافته برمبنای موضوعات و مسائل اساسی جنگ تعریف و سپس در نسبت با آن ارزیابی خواهد شد.
۲۱- جنگ ایران ـ عراق نتایج سیاسی، تحلیل نظامی (بخش دوم: تحلیل نظامی)
کتاب «جنگ ایران - عراق نتایج سیاسی، تحلیل نظامی» دارای دو بخش عمده است. در بخش اول، رالف کینگ، نتایج سیاسی جنگ ایران و عراق را تجزیه و تحلیل نموده است، این بخش از چهار موضوع اصلی تشکیل گردیده است: بررسی علل جنگ، آثار سیاسی و اقتصادی جنگ بر متخاصمین، واکنش های دولت های منطقه در مورد جنگ و طرفین نزاع، بررسی واکنش های بین المللی خصوصاً واکنش های ابرقدرت ها.
در بخش دوم، افرایم کارش؛ بُعد نظامی جنگ را بررسی نموده است. بعد نظامی در نظر نویسنده، سطح استراتژی نظامی به مفهوم هنر توزیع و استفاده از نیروی نظامی بمنظور تحقق اهداف سیاسی می باشد. موضوع های مورد بحث در این بخش عبارتند از: اولاً اهداف سیاسی – راهبردی عراق از دست زدن به جنگ چه بود و تاچه اندازه با استراتژی نظامی عراق مطابقت داشت؟ ثانیاً علل مشخص شکست عراق در لشکرکشی مقابل ایران چه هستند؟ ثالثاً چه درس هایی را می توان از این جنگ درباره کاربرد نیروی مسلح بعنوان ابزار سیاست خارجی گرفت؟
این اثر در زمان جنگ تحمیلی تالیف شده است، پس اطلاعات و آمار موجود در کتاب، تا آخر سال ۱۹۸۶)دی ماه ۱۳۶۵ (را شامل می شود. از طرفی پیش داوری ها و بعضاً اطلاعات ناصحیح در متن مشهود است. صرف نظر از این که نباید از رویکرد جانبدارانه آنان از عراق و خصومت با انقلاب اسلامی ایران غفلت کرد. بطوری که مفهوم شناسی ریشه یابی جنگ از نظر نویسنده ناظر به این معناست که "تهدید شدن" رژیم عراق، عامل اقدام حزب بعث به شروع جنگ بوده و انگیزه و هدف آن صیانت از بقا بوده است.
۲۲- رابطه زهرآگین با آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه (فصل سوم: عملیات بدر در مرا س ۱۹۸۵ م (اسفند ۱۳۶۳ ))
کتاب «رابطه زهرآگین آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه» به دنبال واکاوی واقع های است که طبق برآوردهای مختلف، طی آن حدود ۴ تا ۵ هزار نفر غیرنظامی کُرد عراقی براثر یک بمباران شیمیایی گسترده توسط هواپیماهای ارتش بعثی عراق کشته و هزاران نفر دیگر نیز از خانه و کاشانه خود آواره شدند. این در شرایطی است که مصدومان این واقعه هنوز هم از لطمه های ناشی از عوامل شیمیایی رنج می برند. نویسنده کتاب، یوست آر. هیلترمن یکی از تحلیل گران کهنه کار خاورمیانه که هم اینک معاون مدیر برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی گروه بحران بین المللی است، هنگام پژوهش برای تألیف این کتاب، ب هعنوان مدیر اجرائی بخش تسلیحات دیده بان حقوق بشر مشغول به کار بود.
موضوع اصلی کتاب رابطه زهرآگین آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه، بررسی واقعه حمله شیمیایی به شهر کردنشین حلبچه در استان سلیمانیه عراق است و در کنار آن، مسائل مهمی همانند کمک های بین المللی برای توانمندسازی عراق در ساخت و کاربرد تسلیحات شیمیایی، سیر جنگ شیمیایی عراق مقابل ایران از شروع تا اختتام و مواضع سازمان های بین المللی و کشورهای غربی درقبال این حملات، جزئیاتی از عملیات انفال ارتش عراق (علیه کردهای این کشور) و نسل کشی در عراق نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی دیگر از درونمای ههای اصلی کتاب، فراز و فرود رابطه ایالات متحده و عراق در دوران جنگ عراق و ایران است و هما نطورکه در این کتاب نشان داده شده است. سیر رویدادها در بازه زمانی مذکور به نحوی پیش رفت که چشم پوشی تعمدی آمریکا از اقدامات غیرقانونی عراق خصوصاً درزمینه کاربرد تسلیحات شیمیایی را به دنبال داشت؛ این امر از کاربرد عوامل شیمیایی مقابل نیروها و غیرنظامیان ایرانی شروع و به فاجعه حلبچه، عملیات انفال عراق و کشتار غیرنظامیان کُرد عراقی با سلاح های شیمیایی منتهی گردید.
۲۳- درس های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل هفتم: مقطع چهارم، جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج [فارس])
کتاب «درس های جنگ مدرن»، جنگ ایران و عراق جلد اول نوشته آنتونی کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال ۱۳۹۰ توسط حسین یکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرت های سیاسی دنیا در کشمکش های سیاسی و یا نبردهای روی داده در خلیج، سهیم بودند.
این جنگ درس های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود بطور کامل بهره گیرند درحالی که ایران مشکل دسترسی به سلاح های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازمان دهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آنها اشاره می نماییم.
فصل اول شامل مقدمه ی نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، ۱۹۸۰، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران ۱۹۸۲ - ۱۹۸۱، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲ تا مارس ۱۹۸۴، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج(فارس)، آوریل ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۶، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶ می باشد.
۲۴- روزشمار جنگ ایران و عراق جلد ۳۵ – بازگشت به هور
روزشمار «بازگشت به هور» از ۱۵ بهمن ماه ۱۳۶۳ آغاز می شود و تا ۱۷ فروردین ۱۳۶۴ یعنی ۶۲ روزشمار جنگ ایران و عراق را شامل می شود. بااینکه روزشمار جلد سی وپنجم ۶۲ روز از دوران هشت ساله دفاع مقدس را شامل می شود اما باید گفت این مقطع زمانی پر از حوادثی است که هم از بُعد نظامی و هم غیرنظامی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و هرکدام از این حوادث مطرح شده نیازمند تحقیق و پژوهشی مجزا می باشد.
نویسنده طرح و اجرای عملیات بدر را بعنوان موضوع اصلی و مهم در بُعد نظامی روزشمار سی و پنجم مطرح در نظر گرفته است و نیز موضوع مهم دیگری که در این کتاب مورد بحث قرارگرفته است تمایل گروه اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی ها) برای همکاری با ایران بود که این نیز در این اثر مفصل تشریح شده است.
منبع: عطر و تن
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب