شعری كه نماد عزاداری محرم شد
یك شعر است ولی تاثیری بیش از یك شعر در فرهنگ شیعی و عزاداری ماه محرم داشته است؛ «باز این چه شورش است كه در خلق عالم است؟/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟»
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، حماسه عاشورا در ضمن قرن ها اثر بسزایی در شعر و ادبیات فارسی داشته است. در بین آثار خلق شده در این زمینه نیز مرثیه معروف محتشم کاشانی جایگاه منحصر به فردی دارد. «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟» که خود از حماسه عاشورا نماد پذیرفته حالا سال ها است که به نماد عزاداری محرم تبدیل گشته. عده ای اعتقاد دارند که این سوگنامه اثری بیش از یک شعر داشته است.
محتشم موجب شد پادشاهان به شعرهای مذهبی روی آورند
کمال الدین علی محتشم کاشانی ملقب به «شمس الشعرا» در سال ۹۰۵ ه. ق در نراق کاشان متولد شد. او از شاعران مشهور قرن دهم هجری و بیشتر دوران زندگی اش را در کاشان ساکن بود. او هم دوره با شاه طهماسب صفوی و فرزندانش بوده. محتشم بزّاز و شَعرباف بود و از پیروان مکتب وقوع در شعر شمرده می شود. وی در نوجوانی و جوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی پرداخت. از محتشم «دیوان شعر»، «جلالیه»، «نقل عشاق»، «ضروریّات» و «معمّیات» به جا مانده است.
ترکیب بند «باز این چه شورش است» که نام محتشم را در تاریخ ماندگار کرده، از کتاب کلیات او است که در وزن «مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن» سروده شده است.
مشفق کاشانی درباره محتشم گفته است که پاکی، اعتقاد، استواری و محبت او به دوده موجب شد که برخی پادشاهان صفوی همچون شاه طهماسب به اشعار مذهبی روی آورند. او معتقد بود که ترکیب بند معروف این شاعر پرآوازه مرثیه سرای ایران در رثای حسین (ع) و شهدای کربلا در میان تشیع و خصوصاً فارسی زبانان زبان زد شد و توجه خیلی از شاعران را به خود جلب کرد.
در مقاله های مختلفی به بررسی مرثیه مشهور محتشم از زوایای گوناگون و نیز قیاس آن با شعر دیگر مرثیه سرایان پرداخته شده است. در مقاله «بررسی تطبیقی رثای امام حسین(ع) در شعر شریف رضی و محتشم کاشانی» که توسط محمودرضا توکلی محمدی و محسن قربانی حسناوردی نوشته و در نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر پخش شده، آمده است: سوگ نامه یا سوگ سروده که در زبان عربی از آن به مرثیه یاد می شود، در زمره انواع شعر غنایی قرار دارد. سوگ سروده آن گاه که رنگ و بوی دینی و مذهبی به خود گیرد، غالبا با عاطفه ای حقیقی هم راه است. سوگ نامه های عاشورایی از ماندگارترین نمونه های مرثیه به شمار می آیند. شریف رضی و محتشم کاشانی، بعنوان دو شاعر معروف در مرثیه سرایی عاشورا، اشعار ماندگار و تاثیرگذاری را دراین زمینه از خود بر جای گذاشته اند. در بین مرثیه های این دو شاعر مشهور، مضامین یکسان فراوانی به چشم می خورد.
در این مقاله عنوان شده است که شریف رضی و محتشم کاشانی از شاعران معروف ادب عربی و فارسی به شمار می روند که در مورد واقعه کربلا نیز اشعاری دارند. در مورد مراثی عاشورایی آنها باید اظهار داشت که هر دو شاعر در این اشعار خود، به شکلی بسیار زیبا به وقایع روز عاشورا و حوادث بعد از آن پرداخته اند. از آن جا که هر دو شاعر از شاعران دوده به شمار می آیند و در رثای ایشان اشعار فراوانی دارند، بررسی تطبیقی رثای این دو می تواند از خیلی از مضامین مشترک مورد توجه دو شاعر که در دو زبان مختلف در رثای دوده شعر سروده اند، پرده بردارد و زمینه را برای پرداختن به مضامین مشابه، برای پژوهشگران فراهم سازد.
بر طبق این پژوهش، محتشم به صورت اغراق آمیز، لحظه عبور کاروان اسرا از کنار پیکرهای مطهر شهدا را به نمایش می گذارد، در صورتیکه صدای ناله آنها از همه جا به گوش می رسد و این صحنه حتی موجب گریه ملائکه شده است.
همین طور محتشم با تعبیر «شاه شهید ناشده مدفون» به بی غسل و کفن بودن بدن امام حسین(ع) اشاره و ایشان را به پادشاهی تشبیه می کند که غسل و کفن ندارد و هنوز دفن نشده و در واقع، در این عبارت از متناقض نمایی بهره برده است. (شاه و بی غسل و کفن بودن)
برمبنای پژوهش «بررسی تطبیقی رثای امام حسین(ع) در شعر شریف رضی و محتشم کاشانی»، محتشم با نوعی روحیه یاس و ناامیدی از گرفتن انتقام از قاتلان حسین، معتقد می باشد که این انتقام فقط در روز قیامت و به وسیله دوده فراهم می شود و با این انتقام است که عرش الهی به تلاطم درمی آید.
«آن انتقام گر نفتادی به روز حشر/ با این عمل معامله دهر چون شدی
آل نبی چو دست تظلم برآورند/ ارکان عرش را به تلاطم درآورند
و
دست عتاب حق به درآید ز آستین/ چون دوده دست در اهل ستم زنند»
گرچه مرثیه محتشم به یک واقعه خاص برمی گردد اما بسیاری معتقدند که این شعر در ظرف زمان نمی گنجد، شعری که عصر تازه ای را در سرایش مرثیه های مذهبی ایجاد کرد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب